Rumeli’de Osmanlı mirası

Yugoslavya’nın 1991’de dağılmaya başlamasının ardından bağımsızlığını ilan eden ülkeler toparlanmaya çalışıyor. Slovenya ve Hırvatistan Avrupa Birliği’ne katıldı, ekonomileri ve toplumsal yapıları gelişti. En karmaşık etnik yapı ve yönetim şekline sahip Bosna-Hersek ise 1992-1995 yılları arasında yaşanan iç savaş sonrasında hâlâ yaralarını sarma mücadelesinde. Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM) de bu mücadelenin en büyük destekçilerinden biri. Bölgedeki yıkılmış, terk edilmiş Osmanlı vakıf eserlerini ayağa kaldırıyor.

Selçuklu ve Osmanlı döneminde vakfetme kültürü daha yaygın olduğundan şu an sadece Türkiye sınırları içinde bugün 52 bin vakıf Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce idare ve temsil ediliyor. Vakıfta hayrat ve akar diye iki yapı var. Örneğin kişi gayrimenkulünü bağışlayarak imarethane yani hayrat kuruyor. Sürdürebilirlik için para akışı gerekiyor. Bu durumda akar için bir çarşı kurulabiliyor ya da bir diğer gayrimenkulun kirası hayrata bağışlanabiliyor.

Hem akar hem de hayrat ayakta kaldığı sürece vakıf yaşıyor. Bazı vakıfların akarı hayatta, bazılarının ise hayratı... Bir vakfın akarından elde edilen gelir sadece aynı amaç ile kurulmuş bir başka vakıf için harcanabiliyor. Kısacası aynı amaca hizmet eden vakıflar arasında havuz sistemi bulunuyor.

Vakıflar Genel Müdürlüğü yurt dışında da çalışıyor

Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün çalışmaları sadece Türkiye toprakları içinde sınırlı kalmıyor, tüm Osmanlı coğrafyasına yayılıyor. Bosna-Hersek devleti de kapılarını sonuna kadar açan ülkelerden biri. Geçtiğimiz hafta, VGM ile yeni üç projenin protokol imzası ve daha önce restorasyonu tamamlanmış eserlerini görmek için Saraybosna’daydık... İmzalanan protokole göre Tuzla Behram Ağa Camisi, Tesanj Ferhat Bey Camisi ve Fojnica Müderris Şaban Efendi Medresesi’nin restorasyonu gerçekleşecek. Öte yandan Foça’daki Alaca Camii ve Çayniçe Sinanbey Camisi’nde halihazırda çalışmalar sürüyor. İsa Bey Hamamı’nın restorasyonu ve Gradika’daki Derviş Hanım Medresesi’nin restorasyonu ise tamamlandı. Yenilenen eserleri üç gün boyunca Vakıflar Genel Müdürü Adnan Ertem ve heyeti ile birlikte ziyaret etme şansımız oldu. Bazı eserlerden geriye sadece birkaç taş kalmış. Bu durumlarda elde olan fotoğraflarla aslına uygun inşa başlatılıyor ve geriye kalan parçalar mümkün olursa yenilenen eserde kullanılıyor. Daha iyi durumda olan eserlerde ise restorasyon sürecine giriliyor. Her sokağında iç savaşın izleri yer alan, her tepede bir mezarlığa rastlanan Bosna’daki tahrip edilmiş Osmanlı eserlerinin Vakıflar tarafından yenilenmesinden Bosna-Hersek devleti son derece memnun. Bosna-Hersek İslam Birliği Başkanı Kavazovic, vakıf geleneğinin Osmanlı döneminde ortaya çıktığını hatırlatarak; “Bizle, vakıflar aracılığıyla ortak bir medeniyet oluşturuyoruz” diyor.

VGM nedir?

Kimdir Vakıflar Genel Müdürlüğü, nasıl çalışır, amacı nedir, kime bağlıdır? Vakıflar Genel Müdürlüğü bağımsız bir yapıya sahip olsa da Maliye’den sonra en zengin kurum olduğu için Başbakanlık’a bağlı ve onlar tarafından denetleniyor. Bilinenin aksine devletten bir kuruş almıyor, devlete de vermiyor. Osmanlı vakıflarının mal ve mülklerini yaşatıyor, tahrip olanları yeniliyor, kurulan vakfın ayakta kalmaya devam edebilmesi için gereken organizasyonu sağlıyor. Atatürk’ün de 1 Mart 1922 TBMM açılış nutkunda dediği gibi, vakıflar memleketimizin mühim bir servetini teşkil ediyor.