Kurşunkalem açmak bir sanattır

Simenon kalemtıraş kullanıyordu ama bir zamanlar kurşunkalem sadece bıçakla açılırdı. Kurşunkalemin tarihi daha eski elbette: Bilinen ilk kurşunkalem 17. yüzyıldan kalma ve günümüzde Almanya’da Faber-Castell şatosunda sergileniyor. Fransız matematikçi Bernard Lassimone, 1828'de (bıçakla açmaktan daha hızlı olmasa da) bugünkü kalemtıraşların atası olan ilk mekanik kalemtıraşı icat eden ve patentini alan kişi oldu. Bugün bildiğimiz şekilde hızlıca kalem açan ilk kalemtıraş ise Thierry des Estivaux tarafında 1847’de icat edildi. Kurşunkalem de boş durmuyordu: Kauçuk silgi de ilk kez 1858’de kurşunkaleme eklendi. (Osmanlı döneminde ise kalemtıraş, hattatların kalemini açtığı uzun saplı özel bıçağın adıydı. Kamış kalem, düzgün kesilebilmesi için “makta” adı verilen bir levhanın üzerine konularak kesiliyordu.)

Ancak bıçaktan kalemtıraşa geçmek kolay olmadı. Kalemtıraşı beğenmeyenler, bir kurşunkalemin her zaman en iyi bir bıçakla açılabileceğini söylediler. Fakat kurşunkalemi bıçakla açmak da maharet istiyordu. Üstelik kalemtıraşın icadının üzerinden daha yüz yıl geçmeden mekanik kurşunkalemler piyasaya çıktı. Buna rağmen çok işlevsel olduğu için kurşunkalem ölmedi. Haliyle kalemtıraşlar da yaşadı ve kalemi bıçakla açan insanlar azaldı. Ancak bu soylu insanların arasında David Rees gibi kurşunkalem açmayı bir sanat veya bir zanaat olarak gören ve para kazanan biri daha önce görülmemişti.

Tanesi 100 dolara kalem açıyor

David Rees, New York’ta yaşayan bir karikatürist. Fakat 2009’da çizmekten bunalıp ABD Nüfus İdaresi’nde işe başlamış. Ofiste bir yandan form doldurup çalışırken bir yandan kendine verilen bir yığın kurşunkalemi yontmaya ve sivriltmeye başlamış. Bir süre sonra kalemleri kalemtıraşla açmak yerine maket bıçağı kullanmaya başlamış. Çünkü Rees’e göre, zarif ve dengeli bir şekilde kurşunkalem açmak, ucunu sivriltmek ve yazacak, çizecek hale getirmek makinelerin eline bırakılacak bir iş değil. Ona göre kurşunkalem açmak, aslında takdir edilmemiş, hor görülmüş ve unutulmuş bir sanat; çağımızın hız anlayışını kabul etmeyen felsefi bir tavra sahip ve ustalık isteyen bir zanaat.

Bir yıl sonra evinde bir kurşunkalem sivriltme atölyesi açan Rees ilk kez duyanların “Şaka mı yapıyorsun?” deyip dalga geçtiği ama müşterisi olmayı da ihmal etmediği “kurşunkalem açma hizmeti ve danışmanlığı” işini kurmuş. O günden beri önlüğünü ve gözlüğünü takıp bıçakla kurşunkalemleri sivriltme işini ciddiye alan David Bey, kalemi açarken hiçbir şeyi ziyan etmiyor, çıkan talaşı da plastik bir poşete koyup kurşunkalemle birlikte siparişe ekliyor.

Ayrıca kurşunkalemin bizzat kendisi tarafından elle ve amaca uygun açıldığını doğrulayan (resim için ayrı, yazı için ayrı) imzalı ve sıra numaralı bir garanti belgesi pakete ekleniyor. İlk iki yıl ürkek davranıp sipariş edilen kurşunkalemi 15 dolara açıyormuş, 2013’te ise 40 dolar istiyordu (ABD dışı içinse 50 dolar). Şimdi ise artisanalpencilsharpening.com isimli sitesindeki bilgilere göre Amerikalılar için 100 dolara (ABD dışına 120 dolar) kalem açıyor. Bugüne kadar binlerce kalem sivriltmiş biri olarak da işinden hoşnut olan Rees’in tek şikâyeti ucunu açtığı kalemleri ve garanti belgesini çerçeveleyip duvara asan bazı müşterilerden yeni siparişi alamaması. 

Kurşunkalemleri nasıl sivriltmeli?

Rees 2012’de, içinde kendi çizimlerinin bolca bulunduğu ve teorik olarak kalem açmayı anlattığı How To Sharpen Pencils (Kurşunkalemleri Nasıl Sivriltmeli?) adlı bir kitap yazarak konuya ilgi duyan veya duymayan herkesi bir kez daha şaşırttı. Kitap “Bu kadar da olmaz!” denecek kadar ayrıntılı bilgiler içeriyor. Kitapta her tür kalemtıraş için bir bölüm var: Madde madde kalemin nasıl açılması gerektiği ve kalem açarken nelere dikkat edilmesi gerektiği özenle anlatılıyor. David Rees’in şimdilerde 80 dolara satılan kitabı övgüler alan bir eser, Türkçeye çevrilmesini dilerim. (Bu arada mekanik kurşunkalemlerden nefret eden David Rees kitabının 11. bölümünü bu kalem türüne ayırmış, fakat bu bölümde tek bir cümle var: “Mekanik kurşunkalemler saçmalıktır!”)

David Rees şimdilerde daha çok garip projeler üretip daha çok müzikle ilgilense de kurşunkalem açma turnelerine de çıkıyor. Önce hafif bir şaşkınlık ve tebessümle karşılansa da içinde kalemtıraş koleksiyonunun bir bölümünü taşıdığı deri çantasıyla ABD’yi boydan boya dolaşıp kitabevleri, kırtasiyeler ve kitap fuarlarında kurşunkalem açmanın ustalık gerektiren inceliklerini gösteriyor. Önlüğünü ve gözlüğünü takıp çıktığı gösterilerinde her defasında söze başlarken en önemli üç şeyin güvenlik olduğunu, bıçakla kurşunkalem açmanın tehlikeli olduğunu söylüyor.

Konuşmalarında en çok kırmızı ardıç ağacından yapılan kurşunkalemleri çok beğendiğini, grafitin gövdenin tam ortasında olması gerektiğini, kaliteli olmayan kurşunkalemleri açmayı kesinlikle kabul etmediğini, kurşunkalem açmanın onu telefondan, bilgisayardan, internetten uzaklaştırıp sakinleştirdiğini ve huzura kavuşturduğunu anlatıyor. Yayınevleri, kurşunkalem üreticileri ve Neil Gaiman gibi dolmakalemle yazmayı çok seven ünlü yazarlar da kendisini destekliyor.

David Rees girişimci yanıyla insanları gülümseten biri, bize unutulan bir çağı ve kurşunkalem açmanın ruha iyi gelen yönlerini hatırlatıyor.

Tanesi 100 dolara kalem açıyor

David Rees, New York’ta yaşayan bir karikatürist. Fakat 2009’da çizmekten bunalıp ABD Nüfus İdaresi’nde işe başlamış. Ofiste bir yandan form doldurup çalışırken bir yandan kendine verilen bir yığın kurşunkalemi yontmaya ve sivriltmeye başlamış. Bir süre sonra kalemleri kalemtıraşla açmak yerine maket bıçağı kullanmaya başlamış. Çünkü Rees’e göre, zarif ve dengeli bir şekilde kurşunkalem açmak, ucunu sivriltmek ve yazacak, çizecek hale getirmek makinelerin eline bırakılacak bir iş değil. Ona göre kurşunkalem açmak, aslında takdir edilmemiş, hor görülmüş ve unutulmuş bir sanat; çağımızın hız anlayışını kabul etmeyen felsefi bir tavra sahip ve ustalık isteyen bir zanaat.

Bir yıl sonra evinde bir kurşunkalem sivriltme atölyesi açan Rees ilk kez duyanların “Şaka mı yapıyorsun?” deyip dalga geçtiği ama müşterisi olmayı da ihmal etmediği “kurşunkalem açma hizmeti ve danışmanlığı” işini kurmuş. O günden beri önlüğünü ve gözlüğünü takıp bıçakla kurşunkalemleri sivriltme işini ciddiye alan David Bey, kalemi açarken hiçbir şeyi ziyan etmiyor, çıkan talaşı da plastik bir poşete koyup kurşunkalemle birlikte siparişe ekliyor.

Ayrıca kurşunkalemin bizzat kendisi tarafından elle ve amaca uygun açıldığını doğrulayan (resim için ayrı, yazı için ayrı) imzalı ve sıra numaralı bir garanti belgesi pakete ekleniyor. İlk iki yıl ürkek davranıp sipariş edilen kurşunkalemi 15 dolara açıyormuş, 2013’te ise 40 dolar istiyordu (ABD dışı içinse 50 dolar). Şimdi ise artisanalpencilsharpening.com isimli sitesindeki bilgilere göre Amerikalılar için 100 dolara (ABD dışına 120 dolar) kalem açıyor. Bugüne kadar binlerce kalem sivriltmiş biri olarak da işinden hoşnut olan Rees’in tek şikâyeti ucunu açtığı kalemleri ve garanti belgesini çerçeveleyip duvara asan bazı müşterilerden yeni siparişi alamaması.