Sigara yasağında dönen entrikalar

Eski Sağlık bakanlarından Bülent Akarcalı, dumansız hava sahası için 1991’de kolları sıvayan isimlerin başında geliyor.

İlk yasa teklifinin merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafından veto edilmesinin perde arkasında ABD Başkanı Baba Bush’un olduğunu söyleyen Akarcalı, Milliyet’e çok çarpıcı açıklamalarda bulundu. “Özal’ın 1991’de veto ettiği yasada sigara şirketlerini en çok rahatsız eden konu reklam yasağı ile ilgili maddelerdi” diyen Akarcalı; “Hatırlayın, o yıllarda duvarlar kovboy ve deve resimlerinden geçilmiyordu. İzmir Özel Saint Joseph Fransız Lisesi’nden bir arkadaşım, o dönem yabancı sigara üreten bir şirkette yöneticiydi. ‘Reklam yasağından vazgeçersen maddi açıdan inanılmaz tatmin olursun’ diye rüşvet teklifi iletmişti” ifadelerini kullandı.

- Özal yasayı neden veto etti?

O dönem Baba Bush, Turgut Bey’i direk arıyor. Bu sırada sigara firmaları lobi yapması için devreye soktuğu ismi biliyoruz.

Turgut Bey, Bush’un ricasını geri çevirmedi. Bir sigara firmasının yayınlanan iç yazışmalarında lobi faaliyetinde kullanılması uygun denilen siyasilerin isimleri var. Margaret Thatcher da Özal’a ‘kanunu çıkartma’ diye mektup gönderdi.

- Özal’ın şahsi çıkarı mı vardı?

Turgut Bey’in etrafını saran bazı kişiler nemalandılar. Siyasette liderler arası yazılı olamayan centilmenlik anlaşması vardır. Dostun ricası yerine getirilir. Bush ricacı olunca Özal geri çevirmedi. Seçim dönemiydi ve ANAP’ın içi kaynıyordu. Mesele gargaraya getirildi.

- Parti içinde size destek verenler kimlerdi?

ANAP’ın ilk yıllarında Maliye Bakanı Vedat Arıkan’ın görevden ayrılmasına sigara endüstrisi neden olmuştur.

Arıkan, özelleştirme ve yabancı firmaların lobi faaliyetlerine direnince görevinden alındı. Rahmetli Ekrem Pakdemirli, sigara yasağı için bize destek veren önemli isimlerden biriydi. Rahmetli Adnan Kahveci de sigara endüstrisine karşı mücadele etti.

- Medyadan istediğiniz desteği gördünüz mü?

Özal 1991’de yasayı veto etse de, yasaklar idari kararla devam etti. Sigara ile mücadelede sınıfta kalan gazetecileri de biliyoruz. Rahmetli Barış Manço, sigaraya karşı yanımızda yer alırken, Ahmet Kaya ‘sigarama kimse karışamaz’ diyordu. Bir sigara firmasının yöneticileri bir TV programında ‘Üretimi meşru olan ürünün reklamı nasıl yasaklanır?’ diye sorunca, ‘Genelevler de meşru, neden genelev açmıyorsunuz? Reklamını da yapar, müşteri bulursunuz ama siz ahlaklısınız yapmazsınız’ deyince sustular.

- Bilinmeyen entrikalar nelerdi?

Rahmet Adnan Kahveci, bir Amerikan şirketin, Türk şirketiyle yatırımına karşıydı. Böyle bir girişimin Osmanlı dönemindeki imtiyazlara benzeyeceği örneğini veriyordu. Kahveci, Turgut Bey’e yakın biri isim olmasına karşın, vetoya karşı durdu. Sonra ne oldu biliyor musunuz, Adnan yurtdışı seyahatine çıkınca yerine vekaleten eden kişi imza atarak 2 firmanın önünü açtı. Aynı şahıs milletvekilliği döneminde söz konusu holdingin yönetim kuruluna girdi. Tepkiler gelince istifa etti ancak 2002’den sonra yine çalışmaya başladı. Bir sigara firmasının ifşa olan yazışmaları var. Yabancı firmanın Meclis üzerinde baskı kurmak istemesi kabul edilemez. DSP’li bir vekil, Formula 1’in Türkiye’de yapılabilmesi için reklam yasağının kaldırılması için kanun teklifi vermek istedi. CHP’li bir vekil, kapalı yerlerde sigara içme yasağının kahvehane, kıraathane, birahane ve lokal gibi yerlerde, 2015 yılı sonuna kadar uygulanmamasını istedi.

- Reklam yasağına karşı neler yaşadınız?

Bir özel kanal yöneticisi Formula 1 yarışlarını yayınlayacağını söyleyerek sigara reklam yasaklarının kaldırılmasını talep etti. Beyaz yayın yapabileceklerini, yayın esnasında isteyen ülke kanallarının elektronik reklam monte edebileceğini Türkiye için bunun söz konusu olamayacağını söyledim.

‘Eşimi arayıp vuruldu dediler’

Akarcalı, gelen tehditler konusunda, “Annem hayatta. İzmir’deki telefonunu 7 kez değiştirmemize karşın gece, ‘Senin oğlun başınızı derde sokacak’ dediler. Eşimi arayıp vurulduğumu bile söylediler. Kamuoyu ve basın vahameti görünce, dumansız hava sahası için büyük bir destek aldık. Merhum Demirel, cesur davrandı. Rahmetli Erbakan sayesinde Özal’ın veto ettiği yasa, Meclis’ten geçti. Demirel’e ‘veto etmeyin’ demiştim.

Üniversitelileri kandırma girişimi

- El altından faaliyetler devam ediyor mudur?

Endüstri, birtakım halkla ilişkiler şirketleri üzerinden sigarayı pazarlamaya çalışıyor. Sigara üreticileri ve halkla ilişkiler hesapları incelensin. Üniversiteli gençleri kandırmaya çalışıyorlar. Öğrenci partilerinde sigara standartları, açık alanda kolaylık sağlaması için bedava ısıtıcılar dağıtılıyor. Bakın nargile sigaradan daha zararlı ancak herkes yasayı ihlal ediyor. Görevini yerine getirmeyenler Erdoğan’ın itibarına leke sürüyorlar.

Kaçak sigara rotası

- Kaçakçılık ve endüstri arasında ilişki var mı?

Kaçakçıların sigarayı nereden tedarik ettiklerinin hiç bir zaman araştırılmadı. Kuzey Irak’ta kaçak fabrika olduğu söyleniyor. Kaçak fabrikaya endüstri izin verir mi? Kaçak fabrikadan kaliteli ürün çıkar mı? Sigara kaçakçılığı PKK ve suç örgütlerinin önemli finans kaynaklarından. Kaçak sigaraların Valencia Limanı’ndan Suriye ve Irak’a nasıl gittiği araştırılsın. ABD’de Irak’a ambargo uyguladığında bir firma yasağa uymadı. İçilen her Amerikan sigarası Mehmetçiğe kurşun olarak dönüyor, AB’nin, sigara ve vergi kaçakçılığı nedeniyle bir firmaya açtığı ve uzlaşma yolu ile aldığı 1.5 milyar dolar para söz konusu. Türkiye açılan davaya müdahil olsa 200-300 milyon dolar kazanırdı.