İpek Yolu’nun sırrı ruhunda gizli

Her şey, Çin Cumhurbaşkanı Şi Jinping’in 7 Eylül 2013’de komşu ülke Kazakistan’da Nazarbayev Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada İpek Yolu’nu telaffuz etmesiyle başladı. Şi’nin bu açıklamasının ardından Pekin hükümeti, “Kuşak ve Yol” adıyla İpek Yolu İnisiyatifi’nin hayata geçirilmesi için düğmeye bastı. Çin bu proje için ilk aşamada 40 milyar dolarlık bir bütçe ayırmıştı. Kasım 2014’de “Kuşak ve Yol”un ilk tanıtımları için bu ülkeye gittiğimde, Çin’in projeyi uygulamak için ne kadar kararlı olduklarını bizzat görmüştüm.

Son yıllarda dev bir ekonomiye ulaşan Çin’in “Kuşak ve Yol Projesi”, Cumhurbaşkanı Şi Jinping tarafından Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) geçen ekim ayında gerçekleşen 19. Ulusal Kongresi’nde parti tüzüğüne kondu. Bu durum, Çin’in liderliğinde dünya üzerinde en az 60 ülkeyi “doğrudan”, bir çoğunu ise “dolaylı” olarak etkileyecek İpek Yolu’na verdiği önemi ortaya koyuyor.

Halen dünya üzerinde uygulanan ABD ve Avrupa merkezli küresel ticari yapıya karşı alternatif olarak yapılandırılan İpek Yolu İnisiyatifi’nin hangi aşamaya geldiğini görmek amacıyla Çin Uluslararası Radyosu’nun (CRI) “İpek Yolu’nda Şincan” organizasyonuna katıldım. Pekin-Urumçi-Kaşgar rotasında 12 gün boyunca son gelişmeleri yerinde görme olanağı buldum. Program kapsamında gördüklerimi ve elde ettiğim bilgileri, siyasi durum, İpek Yolu ekonomisi, toplum, kültür ve girişimcilik başlıkları altında bu yazı dizisiyle okurlara aktarmayı planladım.

Yeni İpek Yolu: Denizden Baharat Yolu’yla birlikte karadan Asya’dan Avrupa’ya uzanan en ünlü ticaret güzergâhı olan İpek

Yolu, ticari olduğu kadar Asya’dan Avrupa’ya ve Avrupa’dan Asya’ya doğru iki bin yıl boyunca kültürlerin, inançların, fikirlerin taşınmasına katkı sağladı. Kıtaları aşan İpek Yolu, tarih boyunca bir çok devletin kurulmasına, yaşamasına ve yıkılmasına tanıklık ederken, bir çok devlet, ırk ve toplumun birbiriyle çatışmasına ya da birleşmesine aracılık etti. Bugün ise, Cumhurbaşkanı Şi’nin öncülüğünde Çin, dünya liderliğine göz dikmiş durumda. Bu yolda yepyeni bir proje uygulamaya konuldu: İpek Yolu İnisiyatifi. İpek Yolu’nun temel amacı ortak zenginlik; ruhu ise, işbirliği, hoşgörü, kapsayıcılık ve ortak kazanç olarak tanımlanıyor. Proje, Çin’in teklifi ama dünyanın malı. Onun için “inisiyatif” şeklinde adlandırılmış.

Demiryolu ve denizyolu: Çin, 21. Yüzyıl’ın İpek Yolu’nu karayolu ve denizyolu olarak iki ana biçimde planladı. Demiryolu bağlantılı karasal İpek Yolu’nun ana güzergâhı Çin-Asya-Avrupa hattı. Karasal İpek Yolu kapsamında; Çin, kuzeyde Moğolistan ve Sibirya’yı içine alan demiryolu ağı kurdu. Ayrıca, ülkenin batıya açılan bölgesi olan Doğu Türkistan olarak adlandırdığımız Şincan, karasal İpek Yolu’nda önemli konumda. Şincan-Uygur Özerk Bölgesi’nin merkezi Urumçi’den iki ayrı demiryolu oluşturuldu. İlki, Çin’in Henan ve Şincan bölgelerinden başlayıp İran-Türkiye üzerinden Polonya, Almanya ve Hollanda’ya ulaşıyor. Urumçi, demiryolu bağlantılı İpek Yolu’nun en büyük lojistik merkezi oldu. Astana’ya, Almata’ya ve Kaşgar’a 3 hat kurulması hazırlıkları sürüyor. 20 kilometrekarelik alanda bir havalimanı, 3 gar, finans ve ticaret merkezleri, gümrük idareleri, konutlar, oteller ve alışveriş merkezleri inşa ediliyor. Urumçi’den yola çıkacak tren katarları bir kaç günde ürünleri son noktaya taşıyacak. İkinci demiryolu hattı ise, Çin’i Kazakistan ve Rusya üzerinden Avrupa’ya bağlıyor. Yine Urumçi üzerinden Kaşgar bağlantlı olarak İslamabad-Karaçi hattıyla Hint Okyanusu’na ulaşıyor İpek Yolu. Denizden hazırlanan İpek Yolu ise, Güney Çin Denizi - Hint Okyanusu - Kızıldeniz - Doğu Akdeniz hattıyla Batı Avrupa limanlarına bağlandı. Çin, bu hat üzerinde Cibuti, Kenya, Mozambik ve Tanzanya’da kurduğu limanlarla Kızıldeniz’e girişi kontrol etmeyle birlikte Yunanistan’ın Pire limanının hisselerini satın alarak “deniz koridoru”nu oluşturdu.

Patent başvurusu yüzde 45 arttı

Yeni süreçte Çin, farklı bir projeyi de gerçekleştirmeye hazırlanıyor. Ülke, ARGE’ye yaptığı yatırıma ağırlık verdi. Uluslararası patent tescil başvurusu alanında Çin’in patent başvurusu geçen yıl yüzde 45 arttı. ABD 56 bin 600 başvuru ile ilk sırada; Japonya 45 bin 200 başvuru ile ikinci, Çin ise 43 bin 200 başvuru ile üçüncü sırada yer aldı. Tek tek başvurularda Çin devlet şirketi ZTE ilk sırayı aldı. Bu durum 10 yıl içinde Çin’i taklitçilikten, yaratıcılığa dönüştürecek. Çin’in İpek Yolu projesi ilk başlarda süper güçlerce küçümsendi. Ancak, projenin geldiği nokta o devletlerin de iştahını kabarttı, sık sık Pekin’i ziyaret ederek projeye katılmak için nabız yokluyorlar.

Dış ticaret hacmi: 36 trilyon dolar

Son 40 yılda dışa açılan ve serbest piyasa ekonomisinden faydalanan Çin’in geçen yıl ithalatta 16 trilyon dolar, ihracatta ise 20 trilyon dolar olmak üzere toplamda 36 trilyon dolarlık iş hacmi bulunuyor. Ülkenin Gayri Safi Milli Hasılası yüzde 11 artarak 11 trilyon dolar oldu. Pekin yönetimi, dünya para dengelerinden kaynaklanan düşüşün etkisini azaltmak için geçen yıl iç piyasaya yöneldi. ‘Beyaz eşya yenileme kampanyası’ ile üretim dinamikleri korundu.

Yeni hedef Amerika kıtası

Çin’in İpek Yolu çalışmaları sadece Asya-Avrupa hattıyla sınırlı değil. Geçen kasım ayında Pekin’de bir araya gelen Çin-Panama heyetleri arasındaki özel anlaşmayla Çin, Panama’da lojistik üs kurma olanağı buldu. Böylelikle Çin, yeni dünya düzeni içinde Kuzey ve Güney Amerika’ya uzanacak konuma ulaştı. Şüphesiz gelinen noktada Çin, başlı başına bir dünya devi olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. İpek Yolu’nun yansımalarını şöyle görmek mümkün:

- Kuşak ve Yol Projesi’nin, Doğu Avrupa’ya uzanması için çalışmaları kapsamında Pekin yönetimi, AB’nin doğusundaki

Macaristan’da, altyapıya 3 milyar dolarlık yatırım yapılacağını açıkladı.

- Çin, 2016’da İpek Yolu kapsamında Afrika’yla 122 milyar dolarlık dış ticaret hacmi gerçekleştirdi. Ayrıca, 2.5 milyar dolarlık mali olmayan doğrudan yatırım yaptı.

- Pekin yönetimi, önümüzdeki 15 yılda 2 trilyon 400 milyar dolarlık mal ithal edilmesini, 2 trilyon dolarlık yabancı yatırım çekilmesini ve yurtdışına 2 trilyon dolarlık sermaye aktarılmasını planlıyor.

- Önümüzdeki 5 yılda Çin, yabancı ülkelerden 8 trilyon dolarlık ithalat yaparken, yabancı ülkelerde 750 milyar dolarlık yatırım gerçekleştirecek. Bu planlamanın İpek Yolu’yla ilgili bölümü ise, güzergâhta yer alan ülkelerden 2 trilyon dolarlık ithalat gerçekleştirecek olması. Aynı ülkelere yapılacak yatırım ise 150 milyar doları aşacak.

- Çin Ulusal Kalkınma ve Reform Komitesi ile Çin Ulusal Denizcilik Müdürlüğü’nün hazırladığı “Kuşak ve Yol İnşası Kapsamında Denizler İşbirliği Planı”na göre, 3 mavi ekonomik koridor inşa edilecek. Çin ile Hindiçin Yarımadası ekonomik koridorları arasında bağlantı kurulacak. Güney Çin Denizi’nden güneye uzanıp Pasifik Okyanusu’na ulaşan ikinci koridorla Çin-Okyanusya-Güney Pasifik Mavi Ekonomik Koridoru oluşturulacak. Üçüncü olarak Kuzey Buz Denizi’ni Avrupa’ya bağlayan mavi ekonomik koridor kurulacak.

YARIN: “Kuşak ve Yol”un Şincan’a katkısı