Tarihin katmanlarında gizemli bir keşif

Seray Şahinler - Her sabah uyandığımızda, yaşadığımız şehirlerin hayatımıza ne denli sirayet ettiğini deneyimleriz. Kentin atmosferi, kimyası, güneşi, grisi, kaosu, neşesi ruhumuza yansır. Sadece bugün değil elbette… Kentlerin tarihsel varlığı kişisel belleğimizle birbirini tamamlar. Bihter Sabanoğlu ilk romanı “Şüpheli Şeylerin Keşfi”nde bu etkileşime temas ediyor. Her gün, her noktasında çehresi değişen İstanbul’a pek bakmadığımız bir yerden bakıyor.

İsmini Kâtip Çelebi’nin 1650 tarihli ilim ve araştırma kitabı “Keşfü'z-Zunûn”undan alan “Şüpheli Şeylerin Keşfi”, sürprizlerin romanı. 1 Şubat’ta başlayan kitapta 28 günlük döngüde yaşananlara şahit oluyoruz kitapta. Romanın kahramanı Ayla, aile travmalarını atlatamamış genç bir kadın. Bir gün Karagümrük Stadı’nın tam karşısında yaşayan dedesinin ölüm haberini alıyor. Arasının pek de iyi olmadığı dedesinin yaşadığı evi Ayla’ya bırakmasıyla işler değişiyor. Ayla kentle var olan bir karakter. Bu beklenmedik miras, onun yolunu kentin mirasıyla kesiştiriyor. Ayla’nın çıkmazı, onu kentin tarihi katmanları arasına çekiyor. Karmakarışık duygular arasında kaybolurken kendini Balat’taki Vlaherna Meryem Ana Ayazması’nda buluyor. Her şeyin başladığı o yerde… Ayla, Cenevre’de büyümüş, iyi eğitim görmüş bir Bizans tarihi profesörü olan Edhem ile “tesadüfen” tanışıyor ve “Sürpriz Şeylerin Keşfi”ndeki ilk adım atılıyor.

Kenti hissetmek

Romanın en karakteristik özelliklerinden biri kentin Bizans kalıntılarının izini sürmesi. Ayla ve Edhem’in birey-toplum-kent üçgenindeki serüvenini takip ederken Terrae Sanctae Manastırı, Panaiya Rum Ortodoks Kilisesi, Kasturya Sinagogu, Abdüllatif Suphi Paşa Konağı, Aziz Polieuktos Kilisesi Kalıntıları, Feneri İsa Camii başta olmak üzere pek çok mekâna uğruyoruz. İki karakterin hikâyesi buralarda yeniden yazılıyor. Fakat bu bir tarih romanı değil. Birbirine paralel iki yaşam öyküsünü tarihin surları ve “suları” arasında psikolojik açmazların peşine düşürüyor. Çünkü Ayla’nın İstanbul’la organik bir bağı var ve şehrin tarihi mekânlarına içgüdüsel bir yaklaşımı söz konusu. Bu mekânlarla bazı hisleri, geçmişten gelen sesleri ve kokuları duyuyor.

Çevirmen, eleştirmen ve araştırmacı Bihter Sabanoğlu, romanın temelini Fransa’da Paris III Sorbonne Nouvelle’de aldığı Bizans dersleri sırasında atmış: “O zaman İstanbul’un bir kahraman olduğunu ve Bizans’ın hissettirdiklerini yansıtacak bir roman yazmaya karar vermiştim. Olayın ana örgüsü zihnimde canlanmıştı. Bana ilham veren mekân ve kişiler hikâyeye eklendi. Yola çıkışım kentin Bizans mirasının hissettirdiklerini aktarabilmekti fakat bu elbette şahsi bir tarih anlayışı. Akademik araştırmayı önemsiyorum fakat roman araştırmanın ve veri toplamanın dışında duygusal bir tarih anlayışını yansıtıyor. İstanbul’un Bizans tarihindeki mekânların yarattığı şüphe, gizem var. Şehirle psikolojik keşif yan yana gitsin istedim. Şehrin bu derece hafızasından yoksun kalması, bağlarından kopartılması Ayla’da da hafızasal boşluklara sebep oluyor. Roman ilerledikçe şehri suçlamaya başlıyor. ‘Senin hafızan bu denli kaybolduğu için benim de parçalarım siliniyor’ diyor. Balat’tan aşağı yürürken gördüğü vinç karşısında kalbi sıkışıyor mesela.”

“Şüpheli Şeylerin Keşfi” katman katman ilerleyen, tarihten beslenen fakat günümüz Türkiyesi’nden kesitler sunan, en önemlisi meselesini en gerçek ve yalın hâliyle anlatan bir roman. Romanın duraklarından olan Karagümrük’teki yaşam, sosyopolitik ve sosyokültürel atıflar ve bunların hikâyeye katkısı başarıyla işlenmiş. İstanbul’un tarihi katmanlarının Ayla’yı kendi geçmişinin katmanlarına götürmesi güçlü bir şekilde kurgulanmış. Tarihte bir gezintiye, bireysel keşiflere ve şehrin hayatımızı etkilerine dair şüpheli şeyleri keşif vakti…