Havyardan çıkarılacak dersler

Servet Yıldırım
BM Global Compact Türkiye Çevre Çalışma Grubu Eş Başkanı
servet.yildirim@cci.com.tr

Çok fazla tatmamışsak ya da soframıza hiç gelmemişse bile havyarı hepimiz duymuşuzdur. Özel bir gıdadır; zenginliğin sembolüdür. Kilosu 1600 ila 4500 euro arasında değişir. Kırmızı ve siyah renklisi var ama en makbul ve yüksek fiyatlı olanı siyahıdır. Siyah havyarın en makbulü ise Beluga cinsi olandır. İçerik olarak siyah havyarın yarıya yakını sudur. Üçte biri proteinler, yüzde 15’i yağ asitlerinden oluşur. D vitamini açısından oldukça zengindir; magnezyum, çinko, kalsiyum, iyot, sodyum, demir gibi birçok mineral içerir. Özellikle Hazar Denizi’nde yaşayan mersin balığından elde edilir. Tuzlanıp kutulanır ve satışa sunulur. Aslında bu yazının konusu havyar değil, Çin. Bu yazı havyarı tanıtmayı değil, Çin’in sınır tanımayan üretim refleksini anlatmayı amaçlıyor. Havyar da bunun çarpıcı örneklerinden. Geçenlerde Financial Times’da bir haber okudum ve Çin’e bir defa daha şapka çıkardım. Havyarın tarihsel kaynağı Rusya olarak bilinir. Dünya pazarlarına da Rusya’nın hakim olduğu sanılır. Ama öyle değilmiş.

Pazarı ele geçirdi

Financial Times’daki yazı Çin’in nasıl bir havyar ülkesi olduğunu anlatıyor. Çin havyarı uygun teknoloji ile kurulan çiftliklerde yetiştirmeyi başarmış. Ve diğer birçok üründe olduğu gibi dünya havyar pazarını eline geçirmiş. Havyarın vatanı olarak bilinen Rusya yılda sadece bir ton havyar ihraç edebilirken havyar ile asırlar sonra tanışan Çin’in ihracatı 140 tonu aşmış. Dünya pazarını havyara boğan Çin sayesinde insanlar “ucuz” havyar yiyebilmiş. Gerçi Çin’de balıkların beslenme sürecinde aşırı antibiyotik ve hormon kullanıldığı yönünde şikâyetler var ama “ucuz etin yahnisi bol olur.” Ancak Çin havyarları ağırlıklı olarak düşük kaliteli olsa da yüksek kaliteli olanları da üretiliyor. Çin piyasaları öyle bir “domine” etmiş ki, Rusya’da iç pazarda satılan havyarların önemli bir kısmı bile Çin’den geliyormuş. Çoğunun ambalajının üzerinde ise Çin’den geldiğine dair bir şey yazmıyormuş. Hatta bazı işletmeler Çin havyarını ambalajlayıp üzerine “Made in Russia” yazıp satıyorlarmış.

İnovasyon ve verimlilik

Havyarı sadece Çin ve Rusya üretmiyor. İran, ABD, Fransa, İtalya, Almanya, İsrail ve İspanya’da da havyar üretiliyor. Ancak Çin, sağladığı ölçek ekonomisi nedeniyle siyah havyarı daha düşük fiyatlardan yüksek miktarlarda satabiliyor. Birçok üründe olduğu gibi havyarda da Çin ile rekabet etmek kolay değil. Çin mucizesinin ardında ucuz işgücünden düşük kur politikasına kadar pek çok faktör var, ama özellikle iki tanesi çok kritik öneme sahip. Çin hükümeti bundan yıllar önce “Made in China 2025” planıyla inovasyonu öncelik olarak açıkladı ve uygun politika ile desteklerle Çin’i belirli sektörlerde küresel oyuncu yapmayı hedef olarak belirledi. 2025’e 3 kala bu hedeflere ulaşıldı. Bu başarının önemli noktası yüksek verimlilik artışlarıydı. Yıllar boyunca aralıksız yapılan reformlar ile ekonomik verimlilik sürekli artırıldı. Kısacası inovasyon ve verimlilik artışları Çin’i dünyanın üretim üssü haline getirdi. Ve açık kapı politikası ile milyarlarca dolarlık doğrudan yabancı sermaye yatırımı ülkeye çekilebildi; Çin’in uluslararası pazarlara entegrasyonu sağlandı. Çin örneğinden her ekonominin çıkaracağı genel dersler bunlardır. Yani hükümetler inovasyonu destekleyecek, verimlilik artışlarını hedefleyecek ve üretileni satacak ana dış pazarlar yaratacak. Mesela bizim için ana pazar 27 yıldır gümrük birliği içinde olduğumuz Avrupa Birliği’dir. Bu pazarda rekabet edebilmek için inovasyon ve verimlilik anlamında ise daha gidecek yolumuz var.