Ne kadar köfte o kadar ekmek!

MURAT YEŞİLDERE/ Egon Zehnder Kıdemli Ortak murat.yesildere@egonzehnder.com Economic Policy Institute isimli düşünce kuruluşunun ABD’de yapmış olduğu çalışmanın sonucuna göre, son 45 yılda (1978’den bu yana) ortalama çalışan ücreti reel olarak yüzde 18 artmış. Bu mütevazı artışın yanında CEO ücretleri ise yüzde 1460 artmış! Bu çarpık gelişmenin sonucunda ABD’de halka açık en büyük 350 şirkette en tepe icracı yöneticinin, aynı şirkette çalışan ortalama bir çalışanın ücretinin tam 399 katı ücrete sahip olduğu ortaya çıkmış. Örneğin Amazon CEO’su Andy Jassy, 2021 yılında eve 213 milyon dolar götürmüş; bu ücret ortalama Amazon çalışanının kazancının tam 6474 katı! Kuşkusuz Andy Jassy ve kurumsal hayatın içindeki birçok CEO’nun aldıkları ücretin çok önemli bir kısmı üç ile on yıllık vadede nakte çevirebilecekleri kısıtlı hisse, hisse opsiyonu gibi uzun vadeli ödeme enstrümanlarını içeriyor, ama aradaki “orantısız” farkı açıklamaya yetmiyor!

CEO’nun zihnisel ajandası

Halka açık şirketlerde, CEO ücretlerinin şirket hisse performansına endekslenmesi de yaygın bir uygulama. Egon Zehnder’in 2020 yılında yapmış olduğu bir CEO araştırmasına katılan 1000’e yakın küresel CEO, karar verirken, zihinlerini en çok meşgul eden unsurun, kısa vadeli finansal performans endikatörleri olduğunu ifade ederken, ikinci sıraya ise şirketin büyüme oranını koyuyor. Mikrofon ve kameraların önüne geçen yöneticilerin çok sık dile getirdiği ESG konusu ise, CEO’ların zihinsel ajandasında kendisine ancak 6’ncı sırada yer bulabiliyor! Bu bağlamda, CEO’ların ilk iki tercihinin, en geç 3 ayda bir hesap vermek durumunda oldukları sermaye piyasaları ve kurumsal yatırımcıların kısa vadeli hisse performansını etkileyen faktörler etrafında olması hiç de şaşırtıcı bir refleks değil. Ama asıl önemli olan, artan hisse performansının CEO ücretlerine de etki edecek olması, sıklıkla CEO’ların kısa vadeli hedef ve önceliklere, içgüdüsel de olsa yönelmesine sebep olacak bir faktör.

Kimse 'ayranım ekşi' diyemiyor...

Kurumsal yönetim prensipleri kapsamında, yönetim kurulu içinde kurulan ücretlendirme komitelerinin üyeleri ise, sıklıkla CEO ücretlendirmesi konusunda pazardaki diğer yöneticileri kendilerine kıyas alıyorlar. Aslında arz-talep ilişkisi göz önüne alındığında bu eğilimde bir sıkıntı yok. Ama asıl sıkıntı “kimsenin benim ayranım ekşi” diyememesinde... Başka bir deyişle, şirketler kendi CEO’sunun yetkinlik ve potansiyel bazındaki değerlendirmesini etkin bir biçimde yapmadan, “komşunun CEO’sunun” ücretine göre kıyaslama yaptığından, yönetici ücretleri “spiral” şeklinde göğe doğru yükseliyor. “Şirket performans gösteriyor ki, CEO ücretlendirilip, ödüllendiriliyor”, diyenlere, “neden o zaman benzer katkıyı yapan çalışanlar da bu gelişmeden anlamlı bir pay almıyor” diye sormak isterim. Benzer bir yaklaşım ve soru üzerinden yola çıkan As You Saw düşünce kuruluşu ABD’de 30 senedir hissedarların haklarını koruma mücadelesi veriyor. Kuruluş her sene, ABD’nin En “Fazla” Ücretlendirilen 100 CEO’sunun listesini yayınlarken, “fazla” ücretlendirilmeyi, şirketin hisse performansı ile ilişkilendiriyor. Veciz atasözlerimizden birisinin dediği gibi, “ne kadar köfte, o kadar ekmek”. Bu listedeki CEO’lardan 2021'de tam 16 tanesinin ücret paketinin genel kurul tarafından onaylanmamış olması (bu sayı 2020’de 10, 2019’da ise 7 imiş) ilginç. Özetle hissedarlar, özellikle kurumsal, büyük yatırımcıların liderliğinde genel kurullarda daha aktif olma eğiliminde. Bir taraftan artan “paydaş kapitalizmi” ve yeni açılan cepheler, diğer yandan ise, çetinleşen “sermayedar kapitalizmi” ve daralan top alanı; ne çektiniz be CEO’lar... Türkiye Cumhuriyeti’nin 100.yılı olan 2023'ün farklılıkları, renkleri daha çok kucaklayacağımız, bugüne kadar yaptıklarımızla yetinmeden, kendi en iyimize ulaşmak için adım atacağımız bir yıl olmasını diliyorum. Yeni sene, yazana ve okuyanlara sağlık, huzur ve mutluluk getirsin.