Diz ve kalça rahatsızlıkları ameliyatsız tedavi edilebilir mi?

Her insan farklıdır. Boyu, kilosu, eklemleri, eklem ağrılarının şiddeti, kemiklerinin ve dokularının durumu farklılık gösterir. Dolayısıyla her insanın tedavi gereksinimleri farklıdır. Kimi hastalar hastalığının ciddiyetine göre basit ağrı kesiciler ile iyileşirken, bazı hastaların hasarlanan kıkırdaklarının, yapay bir eklem ile değiştirilmesi gerekebilir.

Teknoloji hızla gelişiyor, yeni buluşlar ve gelişen teknolojiler ile kişiye özel -kişiselleştirilmiş- tedaviler ön plana çıkmaya başladı. Tıpla ilgili gelişen teknolojide biraz geriye gidersek özellikle görüntüleme alanında en önemli başlangıç noktalarından biri olarak röntgenin bulunması kabul edilebilir. Bir fizik profesörü olan Wilhelm Roentgen'in 1895 de X-ray cihazını keşfetmesinden sonra tıp dünyasında hızla kullanılmaya başlanıldı. Günümüzde de X-ray ışınları; kemik kırıkları, tümörler, pnömoni (zatürree) veya kalp yetersizliği gibi pek çok problemin tanısında çok yaygın. Meme kanseri tanısında uygulanan standart tarama yöntemi olan mamografide de X ışınları kullanılıyor. X-ray (direkt grafi-röntgen) modern tıbbın köşe taşı olarak halen çok yaygın. Ardından geliştirilen bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans (MR) görüntüleme, ultrason, ekokardiyografi vs. cihazları ile hastalıklı veya hasarlı dokuların değerlendirilmesinde daha detaylı görüntüler elde etmek mümkün oldu.

Teknoloji hızla ilerliyor ve buna paralel olarak tıp dünyasında hastalıkların tedavisinde de yeni teknolojiler uygulanıyor. Bu sayede pek çok hastalığın tanısı daha erken konulurken tedavilerinde de önceleri geniş büyük insizyonlar (kesiler) ile yapılan ameliyatlar artık minimal invaziv girişimler ile daha küçük insizyonlar kullanılarak daha titiz ve daha güvenilir olarak yapılabiliyor. Özellikle 3 boyutlu BT görüntülemenin gelişmesi ile hastaya özel 3 boyutlu anatominin ortaya konulması ve anlaşılması hem ameliyat öncesi planlamada hem de ameliyat içerisinde karar vermede yardımcı oluyor. Henüz klinik pratikte uygulanamayan ancak yakın gelecekte göreceğimiz yeni jenerasyon teknolojide 3 boyutlu uygulamalar ile MR teknolojisi ve sanal gerçeklik (virtual reality) birleştirilerek kişinin kendi 3 boyutlu anatomisine uyan özel cihazların kullanımı ile belki de sıfır hata ile ameliyatlar yapılabilecek.

Ortopedi dünyasında geçtiğimiz 10 yıl içerisinde en heyecan veren yeni gelişmelerden en önemli ikisi eklem ağrılarının tedavisinde ortobiyolojiklerin kullanımı ve robotik kol yardımlı diz ve kalça protez ameliyatlarının uygulanmasıdır.

Yeni bir dönemi başlatabilir mi?

Ortobiyolojikler, vücutta doğal olarak bulunan ve kemik kırıklarında, bağ, menisküs ve kıkırdak yaralanmalarında iyileşmeyi hızlandırmak için kullanılan biyolojik maddelerdir. Ortobiyolojikler, rejeneratif (yenileyici) tıp alanındaki ilerlemelere bağlı geliştirilen, vücut içerisinde iyileşmeyi uyaran maddelerdir. Vücudumuzun herhangi bir yerinde, bir dokuda yaralanma veya hasarlanma olduğunda ilk yanıt, yaralanan ya da hasarlanan bölgede gözlenen kanamadır. Kanama, vücudun bir transfer aracıdır. (Transportation network) Kanama ile iyileşme faktörleri yaralanan/hasarlanan yere taşınır ve vücudun iyileşme yanıtı başlar. Kök hücreler, büyüme faktörleri ve biyolojik membran (matrix), kanama dışında iyileşmeye katkıda bulunan 3 önemli ortobiyolojiktir. PRP, kişinin kendi kanı içerisinde bulunan ve iyileşme faktörleri içeren kan pulcuklarının (trombosit) zenginleştirilerek yaralanan, hastalıklı veya hasarlı dokuya enjekte edilmesi ile uygulanan diğer bir ortobiyolojiktir.

Kök hücreler

Başka vücut hücresine dönüşme kabiliyeti olan, vücutta bulunan çok özel hücrelerdir. Hastanın karın yağ dokusundan veya kalça kemik iliğinden alınan kök hücreler, bir santrifüj cihazında 30 dakika ile 45 dakika arasında özel bir işlemden geçirilerek diğer hücrelerden ayrıştırılır ve yaralanan veya hasarlanan dokuya enjekte edildiğinde, iyileşme sürecinde hem iyileşmeye yardımcı büyüme faktörlerinin buraya gelmesini, hem de gelen bu faktörler orada bulunan kök hücrelerin ihtiyaç duyulan hücreye dönmesini uyarır. Karın yağ dokusundan alınan kök hücreler (stromal vasküler fraksiyon-SVF) ile kalça kemik iliğinden alınan kök hücrelerin (konsantre kemik iliği aspiratı- BMAC) diz ekleminde kireçlenme olan hastalara uygulandığında her ikisinin de hastaların şikayetlerinde belirgin iyileşme sağladığı çok sayıda bilimsel çalışmada gösterilmiştir.

Biyolojik membranlar sıklıkla ameliyat yapılan hastalarda, kök hücreler veya kıkırdak hücrelerinin uygulanan yerde homojen olarak korunması için biyolojik örtü görevi görür.

PRP: Platelet Rich Plasm veya trombositten (kan pulcukları) zengin plazma, eklem kireçlenmesi, kıkırdaklarda yumuşama gibi ortopedik rahatsızlıkların tedavisinde rejeneratif (yenileyici) tıbbi uygulama olarak pek çok alanda kullanılmaktadır. Trombositler (kan pulcukları) pıhtılaşmadan sorumlu kan hücreleridir fakat bu hücreler aynı zamanda kemikler, kaslar, bağlar, menisküsler ve kıkırdaklarda iyileşme sürecini hızlandıran ve artıran büyüme faktörleri de taşırlar.

Her şeyden önce bilinmesi gereken PRP, bir kök hücre uygulaması değildir ve içerisinde kök hücre bulunmaz. Hastanın kolundan alınan 20-30 cc. kan, santrifüj cihazında belirli bir devirde ayrıştırılıp konsantre edilerek 4-5 cc. trombositten zengin plazma elde edilir. Bu işlemle normal de kanın 1 ml’sinde 150 bin ile 400 bin arasında bulunan trombosit sayısı 5-6 kat artırılarak 1 milyon ile 1,5 milyon arasında trombosit elde edilir. Elde edilen trombositten zengin plazma (PRP) içerisinde iyileştirici faktörlerin sayısı da 5-6 kat artırılmış olur. Normal kanda bulunandan daha fazla iyileşme faktörünün hastalıklı veya yaralanan dokuya enjekte edilmesi ile iyileşme hızlandırılmış olur. Özellikle kireçlenmeler, diz kapağındaki kıkırdağın yumuşaması veya aşınmasında, spor yaralanmalarına bağlı tendon, bağ, kıkırdak yaralanmalarında uygulandığında deneysel çalışmalarda başarılı sonuçlar bildirilmesine rağmen klinik uygulamalarda her zaman aynı iyi sonuçlar alınmayabilir. Uygun hasta seçimi ve doğru uygulama, başarılı sonuç almak için önemlidir. Her yeni tedavi metodunda olduğu gibi ortobiyolojiklerin uygulanması da heyecan vericidir ancak kanıta dayalı olumlu bulgulardan söz etmek için erkendir. Daha etkili ve daha az invaziv tedavi seçenekleri için arayışlar devam etmektedir.

Robotik kol yardımlı diz ve kalça protezi: Ortopedi alanındaki yeni uygulamalardan bir diğeri robotik kol yardımlı eklem protezi uygulamalarıdır. İleri derecede diz veya kalça eklem kireçlenmesi olan hastalarda kök hücre veya PRP gibi ortobiyolojiklerin uygulanmasının veya eklemi koruyucu (biyolojik) ameliyatların yararı olmaz. Bu durumda ağrısız ve hareketli bir yaşam sürdürebilmenin tek çözümü hastalıklı eklemin protez ile değiştirilmesidir. Yazının başında söylediğim gibi her insan farklıdır. Boyu, kilosu farklı olduğu gibi kemik ve eklemlerinin yapısı da farklılık gösterir. Robotik kol yardımlı cerrahide, ameliyat öncesi hastanın kalça ve dizlerinden alınan bilgisayar tomografi kesitleri birleştirilerek, kişiye özel 3 boyutlu anatomik yapı ortaya konmakta ve ameliyat öncesi planlama ile sanal olarak uygun kemik kesilerinin ne kadar olması gerektiği ve bu kesiler yapıldıktan sonra hasta için en uygun protezin boyutlarının nasıl olması gerektiği belirlenebilmektedir.

Ameliyat öncesinde hastadan toplanan bu verileri cerrah kontrol eder ve gerek görürse küçük değişiklikler yapması mümkündür. Bu veriler özel bir yazılım programı ile robotik kola aktarılır. Ameliyat sırasında hastanın bacağına yerleştirilen sensörler sayesinde robotik kola tanımlanan programa göre minimal kemik kesisi ve minimal yumuşak doku hasarı ile hastanın kendi anatomisine uygun, daha doğru ve güvenli ameliyat yapılır. Robotik kol yardımlı cerrahide hasta anatomisine en uygun protez uygulanması ile hasta sonuçlarının klasik geleneksel yönteme göre daha iyi olduğu ve uygulanan protezin daha uzun ömürlü olması beklenmektedir. Robotik kol yardımlı protez uygulanmasının dezavantajları; halen çok pahalı olması ve daha uzun sağkalım sağladığına dair kanıta dayalı verilerin henüz olmayışıdır.