Dışkılama kontrolü, gaz tutma çoğumuzun erken çocukluk yıllarında ustalaştığımız bir durumdur. Kontrol sağlandıktan sonra bu süreçler hakkında çok az düşünüyoruz. Ta ki bir şeyler ters gidene kadar. Hastalık, travma veya yaşa bağlı değişiklikler, bu önemli vücut işlevini yönetme becerimizi bozabilir.
Gaz-dışkı kaçırma (fekal inkontinans), kontrolümüz dışında gelişen bir durum. Sıklıkla yaygın bir sorun olmasına rağmen, utanılan bir konu olduğu için, çoğunlukla doktora başvurmak yerine arkadaş gruplarında ya da pandemi günlerinde daha da popüler olan internetten araştırılarak birtakım önlemler ile sorunu çözmek tercih ediliyor. Tedavi edilmediği durumlarda ise bu sorun, sosyal izolasyon ile yaşam kalitesinde düşüşe, öz saygının azalmasına neden olmakta.
Peki gaz-gaita kaçırmaya neler neden olabiliyor?
Bilinen pek çok nedeni olmak ile birlikte bunları makat kaslarındaki hasarlanmalar (makat hastalıkları cerrahisi, doğumsal yaralanmalar), pelvik tabanın çökmesi sonucu özellikle de ileri yaşta ortaya çıkan makat kaslarının gevşemesi ile görülen durumlar olarak irdeleyebiliriz.
Bunlardan ilki gebelik dönemi yansımaları. Gebelik döneminde sıklıkla hastalarımız danışırlar. Normal doğum mu yoksa sezaryen mi? Normal doğum için annenin iyi hazırlanması gerekiyor. Özelikle doğum sırasında birtakım rahatsızlıklar yaşanmaması için. Sağlıklı dışkılama alışkanlığı kazandırma, pelvik taban kaslarını güçlendirme, düzenli egzersiz ve posalı beslenme bu hazırlıklardan birkaçı. Özellikle normal doğum sırasında bebeğin iri olması, zorlu doğum olması, alet yardımlı ya da dikişli doğum denilen durumlar makat kaslarında yaralanmalara neden olabilmekte. Özelikle makat kaslarında yaralanma varlığı doğum sırasında fark edildiğinde hemen onarılabiliyor. Bazen bu yaralanmalar geç dönemde hastalarda gaz kaçırma gibi şikayetlere neden olabiliyor.
Diğer bir durum makat hastalıklarına yönelik cerrahi. Makatta çatlak (fissür), hemoroid hastalığı (basur), anal fistül gibi hastalıkların cerrahi tedavisinde makat kaslarında yaralanma sonucu dışkılama sorunlarına, gaz-gaita tutamama veya kaçırma şikayetlerine neden olabiliyor. Özellikle makatta çatlak cerrahisinde gaz tutamama şikâyeti olabilmekte. Ancak bu oranlar sanılanın, korkulanın aksine düşük oranlar (%3-5). Anal fistül cerrahisinde de kas koruyucu cerrahiler bu olası durumu engellemek için tercih edilmekte. Hemoroid hastalığında ise cerrahide seçici olmak gaz-gaita tutamama sorunlarının oluşmasını önlemekte.
Az bilinen dışkı tutamama nedenlerinden biri de pelvik taban çökmesi, bağırsak fıtığı, makat sarkması, bağırsağın makattan dışarı çıkması durumu. Özellikle ileri yaş hastalarda, rahmi alınan kadınlarda daha sıklıkla ortaya çıkmakta. Hastalar önceden bu bölge ile ilgili cerrahi geçirmediklerinden bu durumu tam olarak algılayamamakta. Sorunu da çözümsüz olarak nitelendirmekte.
Daha az sıklıkla omurga yaralanmalarında, cerrahisinde (bel fıtığı vb.) ya da nörolojik hastalıklar dışkı kaçırmaya neden olabiliyor.
Gaz-gaita tutamama ne gibi şikâyetlere neden olabiliyor? Kaçırma şikayeti sadece tuvalete yetişememek, dışkının kaçırılması, bez bağlamak anlamına mı geliyor?
Dışkı tutamama, gaz kaçırma şiddeti değişebilmekte. Sıklıkla hastanın hikayesi alınırken gaita tutamama şikâyeti varlığında bunun katı ya da sıvı şeklinde kaçırma mı? sıklığı (her gün, haftada bir, ayda bir), bez kullanma durumu, yaşam kalitesine etkileri skorlama sistemleri ile değerlendirilmekte. Bu sayede hastalığın şiddeti puanlanmakta. Bu da hastalığın tedavisindeki başarıları objektif değerlendirmeye katkı sağlamakta. Hafif vakalarda sadece gaz tutma zorluğu yaşanırken, ağır vakalarda hem idrar hem de dışkı tutma zorlukları yaşanabilmekte. Bu durumdaki hasta, acil tuvalet ihtiyacı duyabilmekte veya ishal nedeniyle dışkı kaçırması yaşayabilmekte. Bazen hastalar sadece iç çamaşırında kirlenme, ıslaklık, koku ile de şikâyet göstermekte.
Makat bölgesinde gaz-gaita kaçırma kanamayla, mukuslu-sümüksü akıntıyla birlikteyse, en kısa zamanda doktorunuza görünmeniz gerekmektedir. Bu bağırsak kanseri lehine bir durum olabileceği gibi makattan bağırsak sarkması, iltihabi bağırsak hastalığı (Ülseratif kolit ve Crohn hastalığı) gibi durumların da belirtisi olabilmekte. Bütün bu belirtilerin doktorunuz tarafından muayene ile birlikte değerlendirilmesi gerekir.
Gaz-gaita kaçırma şikayetleri ile doktorunuza başvurdunuz. Peki doktorunuz tarafından teşhis için neler yapılmalı biliyor musunuz?
Doktorunuzla yapacağınız temel görüşmelerde ayrıntılı hikâye vermeniz, olayları/yaşanılanları kronolojik olarak belirtmeniz gaz-gaita kaçırma derecenizi ve bunun yaşam kalitenize olumsuz etkilerinin değerlendirmesinde önem arz etmekte. Sorunun altında yatması muhtemel bazı faktörler, genellikle önceden geçirilmiş rahatsızlıklar araştırılırken ortaya çıkmaktadır.
Bunları örneklememiz mümkün…
-Birden fazla hamilelik yaşamak, fazla kilolu bebek doğurmak, normal doğum sırasında vakum vb. gibi enstrümanların kullanımı veya doğum esnasında yapılmış cerrahî müdahaleler
-Anal ve rektal bölgede gerçekleştirilmiş ameliyatlar
-Tıbbî müdahale ve tedaviye bağlı komplikasyonlar
Anal bölgedeki kasların anatomik bütünlüğü, kas yapısı endoanal ultrasonografi, pelvik MR gibi görüntüleme yöntemleri ile fonksiyonel özellikleri ise anal manometri ile değerlendirilmektedir. Bazen gizli ya da aşikâr makat sarkması durumunda, dışkılama bozukluklarında, pelvik taban hastalıklarında da bu durum görülebildiğinden dışkılama durumunun MR ya da konvansiyonel dışkılama filmleri ile kayıt altına alınması sorunun teşhis edilmesine yardımcı olmaktadır.
Teşhis konuldu, şimdi ne yapalım? Tedavi şansım var mı? Yoksa bu sorun ile yaşamak zorunda mıyım?
Sorunun nedenine ve şiddetine bağlı olarak cerrahî dışı ve cerrahî tedavi seçenekleri mevcut. Hangi tedavi yönteminin sizin için uygun olduğuna doktorunuz karar vermeli.
Cerrahî olmayan seçenekler neler? Bende işe yarar mı? Hemen sonuç alabilir miyim?
Sıklıkla bu sorunla karşımıza gelen hastalarda ilk tercihimiz hastanın beslenme alışkanlıklarını disiplinize etmek. Posadan zengin, gaz yapıcı gıdalardan fakir beslenme istem dışı kaçakları azaltmakta. Hastanın dışkılaması sıvılaştıkça tutabilme olasılığı azalacaktır. Bu nedenle beslenmede posa bu açıdan da önemli.
Tuvalet davranış eğitimi verilmesi ikinci önerimiz olmakta. Günde bir kez tam boşaltma. Diğer önerimiz ise bağırsak hareketlerini yavaşlatıcı ilaçlar ile hastanın desteklenmesi. Bu sayede günlük dışkılama sayısı azaltılarak olası kaçırma durumu engellenebilmekte. Pelvik taban egzersizleri, karın kasları ve makat kaslarını güçlendirme amaçlı düzenli olarak yapılmalı. Pilates bu amaçla iyi bir seçenek olabilir.
Dışkılama kontrolü, biofeedback ile şekillendirilebilen bir bedensel fonksiyon. Biofeedback teknikleri, önceden öğrenilen dışkılama, gaz-gaita tutma kalıplarını yeniden oluşturmamıza yardımcı olur. Görsel, işitsel geri bildirimler ile kas kontrolünün doğru olarak algılanması bunun kazanılmış davranış haline gelmesine olanak sağlamakta. Bu konuda deneyimli fizyoterapist ile çalışma başarı olasılığını artırabilir.
Ne zaman cerrahi? Kesin ve kalıcı çözüm mü?
Tedavide çeşitli cerrahî seçenekler mevcut. Cerrahî müdahalenin her hasta için doğru seçenek olmadığını akılda tutmak gerekir. Anal sfinkter, dışkılama kontrolünü sağlayan kaslardaki yaralanmalarda defekt varlığında kas bütünlüğünün tekrar sağlanması amaçlı cerrahiler iyi suçlar verebilir. Makat kaslarının yani sfinkterlerin kontrolünü sağlayan sinirlerin ayak bileğinden ya da makata yakın yerden uyarılması ile dışkı kontrolünün sağlanması mümkün olabilir. Dolgu maddelerinin, silikonların makat kasları arasına uygulanması özellikle basit inkontineste fayda sağladığı görülebilir. Tüm cerrahi seçeneklere rağmen bazen tam dışkı kontrolü sağlanamayabiliyor. Bu durumda da sıklıkla son seçenek olan karına torba açılması çözüm olarak sunulabilir.
