Obsesif kompulsif bozukluk ile yaşam

Obsesif Kompulsif Bozukluk, tekrarlayan düşünce ve davranışların görüldüğü bir beyin hastalığıdır. Düşünceler kişiye saçma gelmesine karşın durdurulamaz ve kişiyi bazı davranışları tekrar tekrar yapmaya zorlar. Saplantı Zorlantı Bozukluğu olarak da adlandırılıyor ve halk arasında vesvese, takıntı hastalığı olarak da biliniyor.

Obsesyonlar; kişinin iradesi ve kontrolü dışında zihnine takılıp saplanan ve bir türlü zihninden uzaklaştıramadığı, rahatsızlık veren, ısrarcı ve tekrarlayan düşüncelerdir. Saplantılar çoğunlukla kişinin kendisine de saçma ve anlamsız gelir ve kişi bu düşünceleri zihninden uzaklaştırmaya çalışır. Örneğin kişi bir çöp bidonu yanından geçerken üzerine pislik bulaşacağı, ellerini belli sayıda yıkamazsa mikrop kapacağı, ailesinin başına kötü bir şey geleceği gibi birçok takıntı taşıyabilir.

OKB, hastalarda suçluluk duygusu yaratabilir

Kişinin temel inanç ve değerleriyle çatışan bazı düşünceler kişide kaygı, korku, suçluluk duygusuna yol açar. Dini değerleri olan birinin “Bunlar aklıma geldiğine göre demek ki ben günahkârım, acaba dinden mi çıktım, Allah’a isyankâr mı oldum?” gibi birçok takıntı barındırması muhtemeldir. 

Takıntılı düşünceler tehlike yaratır mı?

“… aklıma geliyorsa gerçekleşecektir, … düşünüyorsam bunu davranışa dökebilirim” gibi obsesif yani takıntılı düşüncelerin gelecekte olacak olaylara yön vereceği ve tehlike yaratacağı kanısı hatalıdır. Bu durum, OKB hastalığına sahip olan kişinin düşünmek ile gerçeği, düşünmek ile eylemi bir tutmasından kaynaklanır. 

Zihinsel tekrarlar kısa süreliğine rahatlatabilir

Kompulsiyon; çoğunlukla obsesyona tepki olarak ortaya çıkan tekrarlayıcı eylemler ya da kaçınma davranışıdır. Kompulsiyonun amacı obsesyonun yarattığı kaygıyı ortadan kaldırmaktır. Kompulsiyon hem dışarıdan gözlemlenebilen davranışlar hem de dışarıdan gözlemlenemeyen ‘zihinsel tekrarlar’ şeklinde olabilir. Dua etme, sayı sayma, bazı sözleri içinden tekrarlama dışarıdan gözlemlenemeyen kompulsiyon örnekleridir.

Zihinsel tekrarlar kişiyi kısa süreliğine de olsa rahatlatsa da sonrasında obsesyonlar kişinin zihninde yeniden belirir ve aynı davranışları yapmak gerekir. Belirli bir süre sonra rahatlatıcı etkisini tamamen kaybeder ve kişi obsesyonların sıkıntısından kurtulmak için başka kompulsiyonlar geliştirmek zorunda kalır. Bu şekilde OKB hastalığı kişinin yaşamını istila eder. Kompulsiyonlar kişinin zamanın büyük bir bölümünü alır ve kişiye büyük sıkıntı verir. Kişi, yapmamanın daha büyük bir sıkıntıya yol açacağını düşündüğü için kişi direnemeyip yapar. Hastalık bu şekilde kişiyi tekrarlayan bir düşünce-davranış döngüsüne hapsederek devam eder.

OKB hastalarında dinsel, mistik, cinsel ve sağlık konularında ortaya çıkabilen ve en çok görülen obsesyon-kompulsiyon türlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

-Bulaşma- Aşırı temizlik uğraşı

-Düzen- Düzenleme/simetri

-Kuşku (emin olamama)- Kontrol etme

-Zarar verme obsesyonu- Uzak durma

Kaçınma davranışları görülebiliyor

Kompulsiyonlar kişinin kaçınma davranışı göstermesine yol açar. Kirlenme ya da mikrop bulaşması korkusuyla belli yerlere gitmemek, dokunmamak, belirli hareketleri sık sık tekrarlamak, televizyonu açtıktan sonra elleri defalarca yıkamak gerekeceği için televizyonu açmamak kaçınma davranışı örnekleridir. Obsesyonu nedeniyle saatlerce yıkanan bir kişinin, yıkanmayı durduramadığı için banyo yapmaktan tümüyle kaçınması sıkça rastlanılan bir durumdur.

İlaç ve terapi devamlılığı kritik öneme sahip

Her psikiyatrik hastalıkta olduğu gibi, OKB hastalığının tedavisi de hasta özelinde şekillendirilir. İlaç tedavisi, Psikoterapi, Nöromodülasyon Tedavisi (Derin TMU – transkraniyal manyetik uyarım tedavisi) gibi seçenekler ilk tercih edilen tedavi yöntemleridir. Hafif-orta şiddetteki OKB hastalarında psikoterapi ve ilaç tedavisinin birlikte uygulanması oldukça iyi sonuç verir. İlaca dirençli vakalarda tercih edilen “Derin TMU” son yıllarda geliştirilmiş ve FDA onayı almış, umut veren bir tedavi yöntemidir. OKB hastalığını çok ağır geçiren kişiler, hastaneye yatırılarak tedavi altına alınır.

En etkili yöntem bilişsel davranışçı terapilerdir

OKB hastalığının tedavisinde en etkili yöntem bir psikoterapi tekniği olan bilişsel-davranışçı terapilerdir. Terapide obsesyonlara değil kişinin bu düşünceler karşısındaki inanç ve tutumlarına odaklanılır. Bilişsel düzenleme yöntemleriyle yanlış algılamaların sağlıklı düşüncelere dönüşmesine çalışılır, kişinin obsesyonlara direnme gücü gelişir ve giderek obsesyonların sıklığı, şiddeti azalır. Terapistin rehberliğinde davranış pratikleri ile kompulsiyonların üzerine gidilerek tekrarlayıcı davranışların ve kaçınmaların adım adım ortadan kalkması sağlanır.

Tedavi sonuna dek sabırlı olunmalı

Bu süreçte hasta ve ailesinin sabırlı olması, tedavi planına sonuna kadar uyması çok önemlidir çünkü OKB yavaş iyileşen bir hastalıktır. İyileşme başladığında bu birden olmaz, dalgalanmalar görülebilir. Özellikle stresli dönemlerde, tekrar ya da takıntılar artabilir. Bu durum “hastalık en başa döndü” şeklinde yorumlanmamalı, tedavi planına uyulmalıdır. Etkin bir tedavi sonrasında kişinin elde ettiği iyilik halini korumak tedavinin en önemli parçalarından biridir. Bu sebeple ilaç ve terapi devamlılığı hastalığın tedavisinde kritik öneme sahiptir.

Beklentiler gerçekçi düzeyde tutulmalı

OKB hastalığının tanı ve tedavi sürecinde kişinin ailesinin de hastalıkla ilgili bilgi sahibi olması ve tedavi ekibi ile iş birliğinin kurulması büyük önem taşır. OKB hastalığının yavaş düzelen bir hastalık olduğu unutulmamalı ve beklentiler gerçekçi düzeyde tutulmalıdır. Hastaya ve tedaviye zaman verilmelidir. 

Aile içi ilişkileri bozmadan terapide verilen ödevler konusunda hastaya destek olunmalıdır. Hastalık sürecinde aile üyeleri tükenme noktasına gelebilir veya aile içi ilişkilerde sorunlu bir döneme girilebilir bu durumun psikoterapistle paylaşılması, ele alınıp çözümlenmesi gerekir. Tedavi, OKB hastasının iyilik halinin sağlandığı koşullarda tedavi ekibinin bilgisi dahilinde sonlandırılabilir fakat tedavi ekibinin bilgisi dışında sonlandırılması durumunda hastalık belirtilerinin nüks etme olasılığı vardır.