Anne baba tutumları genel anlamda çocuğun yetiştirilmesinde ebeveynin başvurduğu sözsel ve fiziksel iletişim biçimlerini kapsamaktadır. Geliştirilen bu tutumlar çocuğun kişilik özelliğinin belirlenmesinde, problem çözme becerilerinin gelişiminde ve sosyal çevresi ile olan etkileşiminde önemli bir role sahiptir. Özellikle anne baba tarafından benimsenen tutum ve davranışlar çocuğun psikolojisi üzerinde de ciddi etkiler bırakabilmektedir. Geliştirilen bu tutumlar çocuk ve anne baba arasındaki ilişkinin temel faktörlerinden biridir.
Kısaca anne baba tutumları çocuklarını yetiştiren ebeveynlerin onlara olan yaklaşımı, tutum ve davranışlarının tümüdür. Çocukların gelişim sürecinde onlara gösterilen sevgi ve destek kadar kural ve sınırlamalarda çocukların gelişim döneminin sağlıklı ya da gösterilen tutuma göre sağlıksız bir biçimde gelişmelerinde rol oynamaktadır. Çocuklar kendilerine sergilenen tutum ve davranışlara karşı bu tutum ve davranışları yansıtan birtakım davranışlarda geliştirebilmektedirler. Dolayısıyla iki taraf arasında bir iletişim ve etkileşim meydana gelir. Çocuğun davranışını değiştirebilmek ya da düzeltebilmek için ebeveynin tutumundan başlamanın ciddi rolü olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Ebeveyn tarafından çocuk üzerinde uygulanan tutumlar şu şekilde sınıflandırılabilir: demokratik anne baba tutumu, otoriter-baskıcı anne baba tutumu, aşırı hoşgörülü anne baba tutumu, aşırı koruyucu anne baba tutumu, tutarsız-dengesiz anne baba tutumu, mükemmeliyetçi anne baba tutumu ve ilgisiz-kayıtsız anne baba tutumu biçiminde belirtilebilir.
Otoriter- baskıcı anne baba tutumu sergileyen ebeveynler aşırı kontrol odaklı hoşgörüden uzak, katı ve baskıcı bir disiplin sergileyebilirler. Çocukları ile bu şekilde iletişime geçen ebeveynler çocuklarının onayı ya da fikri alınmadan belirlenen sınırlara çocukların itaat etmesini beklerler. Çocuklarının görüşlerinin pek de bir önemi yoktur. Her seferinde bir beklenti içerisinde olan bu ebeveynler çocukların ufak hatalarında cezaya başvurabilirler. Bu tutum ile korkarak büyüyen çocuklar dikkatli, disiplinli, olsalar dahi bağımlı, çekingen, özgüvensiz, tedirgin olabilecekleri gibi isyankâr ve kural tanımayan kişilerde olabilirler.
Aşırı hoşgörülü anne baba tutumunda burada patron çocuktur. Anne baba çocuğun sınırlarını belirlememiştir. Çocuk hayatın merkezindedir ve her şey çocuğa göre düzenlenir. Çocuğun yaptığı hatalar dahi hoşgörü ile karşılanır. Bu şekilde yetişen çocuklar ileride doyumsuz, bencil, kural tanımaz, sorumsuz olabilir istediklerini alamadıklarında agresif eğilimler sergileyebilirler.
Aşırı koruyucu anne baba tutumunda ise ebeveyn çocuğunu gereğinden fazla korur ve kontrol eder. En güvenli yerlerde dahi başına bir şey gelecek korkusu ile dışarı çıkmalarına izin vermez. Dolayısıyla bu şekilde büyüyen çocuklar kendilerinde var olan potansiyeli göremez, bağımlı, kendi başına karar veremeyen, zayıf kişilikler olurlar.
Tutarsız – dengesiz anne baba tutumunda çocuklar neyin doğru neyin yanlış olduğunu anlayamazlar. Kesin ve sürekliliği olan kurallar bu ebeveynlerde yoktur. Bir gün onaylanan davranış başka bir gün cezalandırılabilir. Dolayısıyla belirsizlik içerisinde büyüyen çocuklar ilerleyen yaşlarda kararsız, şüpheci, güven sorunları yaşayan bir karaktere dönüşebilir.
Mükemmeliyetçi anne baba tutumunda genellikle ebeveynler zamanında kendilerinin yapamadığı ya da başaramadığı şeyleri çocuklarının gerçekleştirmesini isterler. Fakat böyle bir durumu sergilerken çocuklarının isteyip istemediğini göz ardı edebilirler. Çocuklarından beklentileri çok yüksektir, hatalara yer yoktur. Çocukların söz sahibi olamadığı bu tutum ilerleyen dönemlerde yetersiz, değersiz, yanlış yapmaktan korkan ve kendini başkalarını memnun etmeye adamış kişilikler haline dönüşmelerine neden olabilmektedir.
İlgisiz anne baba tutumunda çocuklar adeta görünmezdir. Çocuklarını önemsemeyen bu anne baba tutumunda iletişim ve etkileşim kalitesi oldukça düşüktür. Çocuklar için evde yalnızlık hakimdir. Bu tutum ile büyüyen özgüveni düşük çocuklar dikkatleri üzerine çekmek için agresif tavırlarda bulunabilir.
En sağlıklı en ideal ebeveyn tutumu ise demokratik anne baba tutumudur. Ebeveynler hoşgörülü, güven verici ve destekleyici bir tutumdadır. Önemli olan durumu aşırıya kaçmadan belirli seviyelerde tepki verebilmektir. Bu tutumda çocukların duygu, düşünce ve istekleri önemlidir. Çocukların kendilerini ifade edebilmesi için yönlendirici bir tutum takınmanın yanında kıyaslamadan olumlu davranışları destekleyen bir tutumda olurlar. Dolayısıyla bu tutuma sahip anne babalar çocukların kişisel farklılıklarına göre hareket eder. Çocuklarına sorumluluk verir, özerk davranışlarını destekler, açık ve net davranır, koşulsuz sevdiğini hissettirir. Ayrıca bu tutuma sahip ebeveynlerde aile içerisinde bulunan bireyler ile ortaklaşa alınmış belirli kurallar ve sınırlar vardır. Ebeveynler tutarlı ve kararlı bir duruşa sahiptir. Demokratik anne baba tutumuyla büyüyen çocuklar ilerleyen yaşlarda kedilerine güvenen, uyumlu, sorumluluk sahibi, sosyal, sınırlarını bilen, saygılı ve bağımsız bireyler olabilmektedirler.
Psikolog Dilek Memnun
www.instagram.com/psikolog.dilekmemnun
