Radyoterapi (Işın tedavisi) yan etkileri nelerdir?

Işın tedavisi (Radyoterapi) son yıllarda dünya üzerinde ve ülkemizde hastalıklarla mücadelede en fazla kullanılan yöntemlerin başında gelmektedir. Gelişen ve değişen dünya ile birlikte hastalıklar ve virüslerde çeşitlenmekte buna bağlı olarak hastalıklarla mücadele etmede geliştirilen yeni teknolojik yöntemler ortaya çıkarılmaktadır. Işın tedavisi son dönemin en çok kullanılan tedavi yöntemlerinde başı çekmektedir. Peki Işın tedavisinin yan etkileri nelerdir?

RADYOTERAPİ (IŞIN TEDAVİSİ) NEDİR?

Radyoterapi (ışın tedavisi) iyonize radyasyonun kullanılarak kanser hastalığının tedavi edilmesi anlamına gelir. Radyoterapi ile verilen yüksek dozdaki radyasyon, kanserli hücreleri öldürebilir ve bölünüp çoğalmalarını engelleyebilir. Radyoterapi, normal hücrelere göre çok daha hızlı büyüyüp, çoğalan kanser hücreleri üzerinde oldukça etkilidir.

Kanser tedavisinde %60 oranında yeri bulunan radyoterapide günümüzde hedefe yönelik tedavi yaklaşımı uygulanmaktadır. Radyoterapi sırasında tümörlü alan belirlenerek, ışınlar daha yüksek dozda ve yalnızca kanserli hücreye gönderilir. Radyoterapi bölgesel bir tedavi olduğu için günlük 15-20 dakikalık seanslar sonrası hasta rutin hayatına devam edebilir.

Radyoterapiile sadece hastanın etkin bir şekilde tedavi edilmesi değil aynı zamanda tedavi sonrası kaliteli bir yaşam sürmesi de hedeflenmektedir. Bu nedenle radyoterapi uygulamalarında geçmişte kanserli dokuyu tamamen yok etmek için çok geniş bir alanı kapsayan ışınlama tekniklerinin yerini artık tümörün çevresinin tamamen saran ve yalnızca kanserli bölgeyi hedef alan tedaviler almıştır. Böylece sağlıklı dokular daha çok korunabilmekte, çok yüksek ışın kullanılabildiği için de tümör daha yüksek oranda kontrol altına alınabilmektedir. Normal dokuyu tamamen radyasyondan korumak gibi bir durum söz konusu olmasa da dokuların tolerans dozlarını aşmayacak şekilde bir ışınlama ile konfor sağlanmaktadır.

Radyoterapi Yan Etkileri Nelerdir?

Tüm tedavilerde olduğu gibi radyoterapinin de yan etkileri bulunmaktadır. 2 boyutlu olarak yapılan tedavilerde, hasta dokuya yeterli doz ışın verebilmek için geniş bir alan kullanılmaktaydı. Buna bağlı olarak da sağlıklı doku hasarları ile yan etkiler çok daha fazla görülmekteydi. Son yıllarda ise radyoterapi tedavilerinde kullanılan cihazlar, ışını mümkün olduğunca hastalıklı dokuya yönlendirerek diğer alanların en az doza maruz kalmasını sağlayacak özelliktedir.

Teknolojik gelişmelere bağlı olarak radyoterapide tedavi mantığı da değişmiş ve başarının yanı sıra; hastanın tedavi sırasında ve sonrasındaki hayat kalitesi de önemli hale gelmiştir. Artık daha uzun bir yaşam süresine sahip olan kanser hastalarının, tedavi süreçleri tamamlandıktan sonra hayatlarına normal bir şekilde devam etmeleri, iyileşmeleri kadar önemlidir.

Radyoterapi yan etkilerinin yoğunluğunu bazı faktörler etkiler. Buna göre;

Radyoterapi tedavi alanının genişliği artıkça yan etkiler de artar.

Aynı şekilde tedavi alanındaki organ sayısı ve hacmi de önemlidir.

Her organın radyasyon direnci farklıdır ve farklı yan etkilere neden olabilir. Özellikle böbrek ve karaciğer daha hassastır.

Günlük alınan radyoterapi dozu da yan etkileri doğrudan etkiler.

Hastanın yaşı ve genel sağlık durumu da yan etkilerin seyrini etkiler.

Radyoterapi cihazı seçimi de yan etkilerin yoğunluğunu etkiler.

Hasta ve yakınlarının en çok merak ettiği konulardan biri de radyoterapi alan hastanın radyasyon yayıp yaymadığıdır. Radyoterapi alan hastanın yanındaki insanlara zararı yoktur. Bu nedenle radyoterapi aldıktan sonra yakınlarınız ile sarılma, öpme ve temas gibi durumlarda dahi kişileri etkileyecek olumsuz bir durum olmamaktadır.

Radyoterapinin yan etkileri genellikle tedavi edilen kısımlarda görülür. Tedavi sırasında öksürük, ateş, terleme ya da olağan dışı ağrı gibi yakınmalarınız olursa doktor ya da hemşirenizi bilgilendirmelisiniz. Radyoterapinin yan etkilerin büyük kısmı rahatsızlık verici olsa da ilaçlar ya da diyetle kontrol altına alınabilmektedir. Bu yan etkiler çoğunlukla radyoterapi bitiminden sonra birkaç haftada kaybolmaktadır.

Radyoterapinin bilinen en belirgin yan etkileri şöyledir;

Radyoterapi kandaki alyuvarları etkileyerek hastanın kendisini yorgun, halsiz ve iştahsız hissetmesine neden olur.

Tedavi sırsında akyuvarlardaki belirgin düşüş ise enfeksiyonlara karşı hastayı daha korunmasız hale getirir.

Yine nadir de olsa trombsitlerin azalması ile vücudun çeşitli yerlerinde küçük kanamalar, ciltte noktacıklar ya da çürüme tarzında görünümler olabilir.

Radyoterapi tedavisinin uygulandığı bölgede cilt dokusunda bazı yan etkiler gelişebilir.
Bu yan etkiler üzerine basmakla solan hafif kızarıklıklarla başlar (güneş yanığı gibi) ve sulu, açık yaralara kadar gidebilir.

Kimi durumlarda diş çürümelerine neden olabilir.

Ağız içinde yaralara neden olabilir.

Radyoterapi sadece uygulandığı bölgede saç ve tüy dökülmesine neden olabilir. Tedavi sonrasında bazen dökülen saçlar daha gür ve farklı renkte çıkabilir.
Radyoterapi esnasında ve sonrasında bir süre için göğüs kafesinde bir daralma hissi olabilir. Yutma güçlüğü yaşanabilir. Bu nedenle çok katı gıdalardan uzak durulmalıdır.

Zaman zaman ishal, bulantı ve kusma da radyoterapi yan etkisi olarak göze çarpar.

Radyoterapinin yan etkilerinden çok fazla etkilenmemek için mutlaka doktor ile yan etkilerin detaylıca konuşulması gerekmektedir. Ayrıca bir diyetisyenden de yardım alınmalıdır.