İbraname, mevcut olan alacağı ortadan kaldırmayı sağlayan belgedir. İş Hukukunda ibra kavramı , Yargıtay içtihatlarında da belirtildiği üzere DAR YORUM ilkesini benimsenerek titizlikle değerlendirilmesi gerekmektedir.
Uygulamada ise işveren, işten çıkarmayı kafaya koyduğu işçiyi, psikolojik olarak fazla ürkütmeden ve işçinin bilgisizliğinden de faydalanarak bir takım belgeleri imzalatarak, işçi alacaklarını işçiye, ödeme yapmadan kurtulmak veya eksik ödeyerek karlı çıkmak ister. Özellikle iş sözleşmesi devam ederken işçiden alınan ibranameler veya boş sayfaya ve matbu olarak işçiden alınmış miktarsız ibranameler yoğunluktadır. İşçi, emeği karşılığında yıllarını işyerine vermiş ve bu sayede kazandığı haklarını nedensiz yere işverene bağışlamak istememektedir. İşverenin, işçiye yapmış olduğu bir takım psikolojik baskı ve stratejik taktiklerle işveren, işçinin hak etmiş olduğu yıllarını bir imza ile almaktadır. İşçinin nedensiz yere ibranameye imza atması, hayatın olağan akışına aykırı durum teşkil etmektedir. Bu sebeple İş Hukukunda ibrayı dar yorumlamak ve öncelikle borcun sona erme sebebini ifa olarak değerlendirmek gerekir. Yargıtay’ın kökleşmiş kararlarını aşağıda başlıklar halinde değerlendirmek gerekir.
Miktar içeren ibranameler; İşçi alacağı tamamen ödenmiş olması durumunda borç ifa ile sona ermektedir. Eğer işçiye, kısmi ödeme yapılmış veya işçinin asgari tutardan tazminatları hesaplanmış ve gerçek ücretten tazminat ve diğer işçi alacakları ödenmemiş ise ibranameye değer verilmemekte ve bu ödemeleri Mahkemeler makbuz hükmünde kabul etmektedir. Bu sebeple tazminatını eksik alan işçiler var ise fark kıdem ve ihbar tazminatı davası açmaya hakları her zaman vardır.
Düzenleme zamanına göre ibranameler; İş ilişkisi devam ederken düzenlenen ibra sözleşmeleri geçersizdir. İşçi, bu dönemde tamamen işverene bağımlı durumdadır. İşçi, işsiz kalacağım korkusu ile işverenin verdiği her türlü belgeyi gözü kapalı imzalamaktadır. Doğmamış bir alacağın ibrası söz konusu olmaz.
Varlığı tartışmalı veya şüpheli alacaklar üzerine alınan ibranameler; Varlığı tartışmasız olan bir borcu sona erdiren ibra, hak kazanmadığı ileri sürülen konu hakkında ibranın varlığı düşünülemez. Savunma ve işverenin diğer kayıtları ile çelişen ibranameler geçersizdir. Örnek verecek olursak işverenin, “işçi istifa etti veya devamsızlıktan işten çıkarıldı” savunmasının yanında ibranameyi de ileri sürmesi , “işçi fazla mesai yapmıyordu ama fazla mesailer konusunda ibraname var” savunması tamamen birbiri ile çelişen durumlardır. Bu durumda ibraname geçersizdir.
İhtirazı kayıt içeren ibranameler ; İbra sözleşmelerinde “fazlaya ilişkin haklarım saklıdır” ibaresi yer almakta ise ibra belgesinde öngörülen miktarlar ve yazılı olmayan alacak kalemleri bakımından işçinin vazgeçme iradesi olmadığını göstermektedir. Bu sebeple bu ibranamelerin geçerliliği bulunmamaktadır.
Miktar içermeyen ibranameler; Bu tarz ibranamelerin geçerliliklerini Mahkemelerin titizlikle incelemesi gerekmektedir. Özellikle işçinin gerçek ibra iradesi olup olmadığı konusunda ayrıntılı olarak değerlendirme yapılmalıdır. Çünkü işçi, hata, hile, tehdit, gabin gibi irade fesadı halleriyle işverenin oyununa gelerek bu ibranameleri imzalamaktadır. İşverenin kayıtları da ayrıca incelenmeli işçiye yapılan fesih sonucu bir ödeme varsa bu durumun makbuz sayılması ve kalan kısmın ödenmesi gerektiğine karar verilmelidir. Genel anlamda miktarsız ibranameler geçerli olmakla birlikte miktar içermeyen ibranamelere Mahkemelerin şüpheyle yaklaşması gerekmektedir. Mahkemenin, işçinin ortaya koyduğu iddia ve delilleri birlikte değerlendirip ibranamenin geçerli olup olmadığını titizlikle değerlendirmesi gerekecektir. Açılan her dosya başlı başına değerlendirmeyi gerektiğinden tüm deliller ciddi şekilde yorumlanmalıdır.
Sonuç olarak işçilere tavsiyemiz şudur. “Bir imzadan ne olacak” deyip işverenin önüne koyduğu tüm belgeleri okumadan veya okuyup da anlamadan sakın imzalamayın. Yoksa yıllarınızı verdiğiniz tamamen emeğe dayanan işçilik alacaklarınızı saniyede yok edebilirsiniz. Ayrıca haklarınızı öğrenirseniz iş mağduru kolay kolay olunmayacağını unutmayınız.
Saygılarımı sunuyorum.
www.ismagdurlari.org dan irtibat numaralarımıza ulaşabilirsiniz.
suatyurdseven@gmail.com
twitter.com/suatyurdseven
