Bu kriz daha beter vurdu

Sokaktaki vatandaşa sorsanız, bu krizi 2001 kriziyle karşılaştırdığında 2001 daha kötüydü der. Gerçekten de o krizde her şey allak bullak olmuştu. Bankalar devrildi. Kur aldı başını gitti. Medya her gün dehşet manşetleri atıyordu. Dışarıdan özel görevli bakan atandı. İktidara güven adeta yok olmuştu. İş dünyası bu bakana sarıldı. Dışarıdan çok yüklü borç alındı. Hemen ardından seçimlere gidildi ve parlamentodaki tüm partiler silindi. Yeni kurulan iki parti oyları ise yüzde 40’ı aştı.
Fakat bize göre 2009 krizi birçok bakımdan 2001 krizinden daha kötü geçti. Bazıları 2001’de milli gelir yüzde 5.7 daralırken, 2009’da 4.7 daraldı diye sizi avutabilir. Hatta kriz teğet geçti diye aldatabilir. Oysa o krizin öncesinde (2000; yüzde 6.8) ve sonrasında (2002; yüzde 6.2) ekonomi hızlı büyümüştü. Son krizin öncesinde ise (2008) Türkiye ekonomisi yüzde 1 bile büyümedi. Bu yıl da büyümenin en fazla yüzde 5 olacağı tahmin ediliyor.

2009 krizinin daha uzun sürdüğü de doğru değil. 2009 krizinde net olarak 4 çeyrek üst üste daralma yaşanırken, 2001 krizinde bu 3 çeyrek oldu. 2001 krizinde rekor daralma yüzde 9.5’ti. 2009 krizinin rekoru yüzde 14.5’ti. Yani çok daha keskin bir daralma yaşandı.
Gelelim işsizliğe. 2000 yılında işsizlik yüzde 6.5’ti. Krizde bu 8.4’e çıktı. Gerçi ertesi yıl düşmedi, hatta yükselmeye devam etti; ama 2 puan artarak yüzde 10.4 oldu. 2008 yılında ise işsizlik oranı yüzde 11’di. Kriz bizde daha önce başlamasına rağmen bir yıl içinde işsizlik (3 puan artarak) yüzde 14’e çıktı. Hatta yıl içinde çok daha yüksek oranlara da yükseldi.

Yanılgının nedeni
Bir diğer boyut ise yatırımlar. Geçenlerde dostum Asaf Savaş Akat köşesinde bu konuyu işlemişti. Makine-teçhizat açısından bakıldığında yatırımlar 2001 yılında 2 çeyrek süresince düşmüş, sonra, yani 2001 yılının üçüncü çeyreğinde, yükselmeye başlamış; 100 olan yatırım düzeyi 180’e çıkmış. 2008’de ise 100 olan yatırımlar sürekli düşerek 2009 başında 60 düzeyine inmiş! Hâlâ da ciddi bir toparlanma göstermemiş. Yani tam 2 yıldır düşük yatırım eğilimi sürüyor!
Peki, rakamlar böyleyse neden 2001’in daha kötü olduğuna dair yaygın kanı var? Yanıtlayalım. Mali piyasalar o krizde daha büyük çöküş yaşamıştı. Memlekette simitçi bile döviz kuruna baktığından böyle bir yanılgı oluş muş durumda. Fakat daha önemlisi, önceki kriz herkesi vurmuştu. 2001 krizinde varlıklı kesimin sesi gür olduğundan bastı yaygarayı! Sessiz yoksullar da indirdiler koalisyon hükümetini. Bu kriz ise özellikle dar gelirliyi vurdu. Garibanın sesinin çıkacak hali mi var? Tınan yok.
Şimdi artık ezberleri bozma vakti geldi. İşin doğrusu şu; bırakınız teğet geçmeyi, bu kriz 2001’den bile fena vurdu. Peki, 2002’de koalisyon silinmişti, AKP de silinecek mi? Bu kez ne yapacak sessiz yoksullar? Önümüzdeki seçimler
bunu gösterecek.