Ortaklık demek, en az iki kişi demek. Ama 2012’de yürürlüğe giren yeni Türk Ticaret Kanunu bu kavramı değiştirdi. Artık herkes tek başına, yanına kimseyi ortak almadan anonim şirket veya limitet şirket kurabilir. Hatta başka kişilerle ortaklık yaparak şirket kurmuşlarsa, ortakları varsa, onların paylarını da satın alıp, şirkette tek başına kalabilir.
Bu durum, “Şirket sahibiyim”, “Şirketi var” gibi söylemleri de hukuken geçerli hale getirdi. Artık bir kişi tek başına bir şirketin “sahibi”, bütün payların tek başına sahibi olabilir.
Geçimsizlik çıkar
Ama birçok şirket halen çok ortaklı olarak faaliyet gösteriyor. Buna aile şirketleri de dahil. Aile şirketlerinde baba, anne, çocuklar, torunlar, kardeşler, damat ve gelinler gibi birbiriyle akrabalık bağı olan ortaklar bulunur.
Şirketlerde birden fazla ortak bulunca, zaman zaman ortaklar arasında sorunlar, anlaşmazlıklar, geçimsizlikler başlar. Şirkette çoğunluğa sahip olan ortak veya ortaklar kendilerini yönetime seçtiklerinden, azınlık ortakları yönetimden dışlarlar, şirkete sokmazlar.
Azınlık ortak iseniz ve çoğunluğa sahip yönetici ortaklar kötü niyetli iseler, azınlık ortaklar hak aramak için sürekli mahkeme kapılarında “sürünürler”.
Ülkemizde şirket uygulamaları maalesef düzensiz ve sistemsiz, usule uymayan kayıtlarla sakat bir biçimde gerçekleşiyor. Düzgün kayıt tutan, yaptıkları işi şeffaf ve hesap verebilir biçimde kayıt altına alan şirketler istisnadır. Hesap verilebilirlik sadece vergi dairesine karşı değil, azınlık ortaklara karşı da geçerlidir.
Halka açık borsa şirketleri, kurumsallaşmış büyük şirketler, bankalar, sermaye piyasası kurumları gerçekten en düzgün yönetilen, şeffaflığa önem veren saygın şirketlerdir. Bu tür şirketlerde azınlık ortak olma genellikle bir sorun olmaz. Çünkü kurumsal yönetim ilkelerine göre yönetilirler ve kurumsal yönetim ilkeleri azınlık haklarına büyük önem verir.
Azınlık hissedarlar kendilerini nasıl korur?
Bir anonim şirkette azınlık paya sahip hissedarsanız, Türk Ticaret Kanunu oldukça güçlendirilmiş haklar tanımakta. Sorun, güçlendirilmiş bu azınlık haklarını uygulayan hâkim sayısının az olması. Birçok hâkim, şirketi yönetenleri üzecek kararlar vermekten kaçınmakta, azınlık hissedarları feda etmektedir. Azınlık hissedarların adalete başvurmaktan başka neleri var ki! Lobileri olmaz, şirket yönetiminde olmadıkları için sosyal ilişkiler kurma olanaklarını kullanamazlar.
En az yüzde 10 pay
Ticaret Kanunu anonim şirket azınlık hissedarlarına hangi hakları tanımıştır? Azınlık hissedar deyince hemen belirteyim, bir anonim şirkette en az % 10 paya sahipseniz, azınlık hissedarsınız. Borsa şirketlerinde bu oran % 5’tir. Payınız % 10’dan daha az ise, azınlık haklarından yararlanamazsınız.
Burada iyi bir haber vereyim; payınız % 10’un altında ise, diğer azınlık hissedarlarla birlikte hareket ederek toplamda % 10 paya ulaşırsanız yine azınlık haklarını birlikte kullanabilirsiniz.
Azınlık hissedar olarak bir anonim şirkete giriyorsanız, yönetim kurulunda kendinizi temsil ettirme hakkını elde etmeye bakın. Böylece, genel kurulda karar çıkarmaya gücünüz yetmese de, en azından yönetimden dışlanmamış olursunuz.
Kâr payı dağıtmıyorsa
Yeni Ticaret Kanunu’nun azınlık hissedarlara tanıdığı en önemli hak, şirketin haklı sebeplerle feshini dava etme hakkıdır. Örneğin % 45 paya sahipsiniz, yönetime seçilemiyorsunuz, genel kurul istediğiniz kararı almıyor, kâr payı dağıtmıyor. Payınızı satmak isteseniz kimse almaz. Hukuken değerli, fiilen etkisi olmayan hisseyi kim ne yapsın! Dolayısıyla, elinizde anonim şirket hissesi niteliğinde bir servet var ama işe yaramıyor. Bu durumda, çoğunluk hissedarlarından kaynaklanan mağduriyetiniz şirketin feshini haklı kılacak derecede esaslı ise, dava açabilirsiniz. Tabii ki mahkeme hemen fesih kararı vermez, önce hem azınlık hissedarları, hem çoğunluk hissedarlarını tatmin edecek, adil bir çözüm var mı, onu araştırır. Mesela, şirketi mali yönden zora sokmayacak ve fiilen sermaye olarak kullanılmıyorsa, dağıtılmamış kârların dağıtılmasına karar verebilir.
Önce mevcut yönetim kuruluna başvurulur...
Bir diğer etkili azınlık hakkı ise özel denetçi atanmasıdır. Azınlık ortaklar belirli şartlarda mahkemeye başvurarak, şirket yöneticilerinin işlemlerinin araştırılmasını isteyebilirler. Mahkeme iddiaları ciddi bulursa, özel denetçi atar. Özel denetçi şirket yönetimi için büyük bir imaj kaybı olduğu gibi, sonunda şirket yöneticilerine karşı tazminat davası açılmasının yolunu da açabilir. Denetçi atanmış şirketlere bankalar kredi verirken çekingen davranırlar, tedarikçiler vadeli mal satmakta tereddüt eder. Çünkü yönetimin usulsüz işlem yaptığına dair şüpheler vardır. Böyle şirkete kim kredi verir, kim mal satar!
Hisseler basılı olsun
Eğer genel kurulun toplantıya çağrılmasını ve bir karar alınmasını istiyorsanız, önce yönetim kuruluna başvurmak gerekir. Yönetim kurulu bu talebi geri çevirirse, genel kurulun mahkeme kararıyla toplantıya çağrılmasını sağlayabilirsiniz. Böylelikle yönetim kurulunun genel kurul toplanması ve görüşülecek konuları tespitteki keyfiliğinin önüne geçmiş olursunuz.
Ben 30 yıllık şirketler hukukçusuyum, birçok davada ya bilirkişi olarak rapor yazdım ya da avukat olarak davacı veya davalı tarafı temsil ettim. Ama şimdiye kadar hiçbir aile şirketinde ya da az beş altı hissedarlı anonim şirkette hisse senedi bastırıldığını görmedim. Yazımın başında da söylediğim gibi, bu durum şirketlerin usulüne uygun yönetilmemesi, kurumsallaşmamalarından kaynaklanıyor. Hisse basılmayınca, hisselerin devrinin ispatı zor olur. Yönetim kurulunun pay defterini de düzenli tutmadığı düşünülürse, kim kime ne kadar hisse devretti, en büyük sorunlardan biri olarak karşımıza çıkar. Yeni Ticaret Kanunu azınlık hissedarlar isterse, nama yazılı hisse senedi bastırılmasını zorunlu hale getirdi. Hamiline yazılı hisse senetleri zaten basılı olmak zorunda.
Eğer bir anonim şirkette nama yazılı hisse sahibi azınlık hissedarsanız, yönetim kurulundan hisse senedi bastırılıp teslim edilmesini isteyin. Bu sizi ve mirasçılarınızı sıkıntıdan kurtarır. Hisse senetleriniz sizde bulunsun.
Bir başka yazımızda da anonim şirket hissedarlarının diğer hakları ile limited şirket ortaklarının haklarının neler olduğunu işleyeceğim. Haftaya görüşmek üzere, bol güneşli, bol yağmurlu bereketli günler dilerim.
İlk söz son söz olsun
Azınlık ortakları çoğunluk ortaklara feda eden kanunlar, mahkeme kapılarını aşındırır!
