Aslında Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) terim olarak “emeklilik” ile bir ilgisi yok. Katılımcılar hiç çalışmadan veya gerçekte çalıştıkları kurumdan emekli olmadan da BES’ten emekli olup düzenli olarak maaş bağlanmasını isteyebilir.
Kavram kargaşasına yer vermemek için ben de “emeklilik” terimini kullanacağım.
BES’ten emekli olanlar, bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerinin bir program dahilinde ödenmesini, veya tamamının defaten ödenmesini ya da yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde maaş bağlanmasını talep edebilirler.
BES’e katılma gönüllük esasına dayalı. Ancak 1 Ocak 2017 tarihinde 45 yaş ve altı olan çalışanlar istemeseler de BES’e otomatikman katılmış oldu.
İlginç olan, BES’e otomatik katılmanın sadece sigortalılar için öngörülmüş olması. Örneğin bir avukat sigortalı olarak çalışıyorsa BES’e otomatikman katılacak, serbest meslek icra ediyorsa, istisnası olacak. “4b” olarak da bilinen “Bağ-Kur”lular zorunlu BES’e tabi değil.
BES’e katılım bundan sonra çalışmaya başlayacaklar için otomatikman gerçekleşse de, kalmak zorunlu değil. İki ay içerisinde BES’ten çıkmak mümkün.
BES’te en az 10 yıl kalma şartı var. BES’e gönüllü katılmış olanlar ayrıca 56 yaşını tamamlama şartını da yerine getirmişlerse, “emekli” olabilir. Ama çalışma hayatlarına aynen devam ederler.
BES’e otomatik katılanlar, prime esas kazançlarının yüzde 3’ünü katkı payı olarak öder. Anlaşılan, bundan sonra tüm sigortalı çalışanların, devlet memurlarının kazançlarının yüzde 3’ünü tasarruf etmeleri istenmiş.
Bankaya yatırılmalı
2 Ocak 2017 tarihli yazımda, Türk Borçlar Kanunu’na göre kira depozitolarının gelir getiren bir banka hesabına yatırılmasının zorunlu olduğunu, ancak eski alışkanlıkların devam ettiğini yazmıştım. Kira depozitosu banka hesaplarına yatırılsa, tahminime göre vadeli tasarruf mevduatı toplam en az 6 milyar TL artacak ve Maliye de Bankacılık ve Sigortacılık Muamele Vergisi tahsil edecek.
Kira depozitosu, hukuken “teminat” olduğundan aslında tasarruf olarak nitelenemez. Fakat en az kira sözleşmesi süresi kadar vadeli bir banka hesabı ya da katılım hesabına yatırılacağından, fiilen tasarruf kabul edilir ve gayrisafi tasarruf oranının belirlenmesinde dikkate alınır.
Bir tarafta Türk Borçlar Kanunu’na göre zorunlu olan ama uygulanmasından özenle kaçınılan kira depozitolarının bankaya yatırılması kuralı, diğer tarafta ekonomik olarak geleceğin belirli olmadığı, uzun süreli yatırımlardan kaçınılan bir ortamda, çalışanları onyıllık zorunlu tasarrufa sevk eden yasal düzenlemeler.
20 yıl vadeli konut satışının yaygınlaşmaya başladığı bir ortamda çalışanları hangi tercihle baş başa bırakıyoruz. Çalışan ne yapsın; maaşından yüzde 3 katkı payını 10 yıl sonra BES’ten geliri ile birlikte almayı mı tercih etsin, 20 yıl vadeli konut alıp içinde oturmayı mı? Ekonomik düzenlemelerde, mevzuattaki diğer kanunlarla etkileşimi ve ilgisi, yapılacak düzenlemenin makro ve mikro düzeydeki maliyeti, ekonomik getirisi ve sonuçları çok iyi araştırılmalıdır. Aksi takdirde arzu edilen ve hedeflenen başka, gerçekleşen başka olabilir.
İlk söz son söz olsun:
Fiili koşullar analiz edilmeden çıkarılan ekonomi kanunları, bir kabı doldururken diğerini boşaltır!
