Yeni çağa yeni tanım

Seray Şahinler - Uluslararası Müzeler Konseyi (Inter- national Council of Museums – ICOM) üyelerinin, 2018’den beri müzenin tanımını değiştirmek için yürüttüğü çalışmalar sonuçlandı. ICOM tarafından geçtiğimiz hafta yapılan resmi duyuruda müzenin tanımının değiştiği belirtildi. Buna göre müzeler “Somut ve somut olmayan mirası araştıran, toplayan, koruyan, yorumlayan ve sergileyen, toplumun hizmetinde, kâr amacı gütmeyen, kalıcı bir kurumdur. Kamuya açık, erişilebilir ve kapsayıcı olan müzeler, çeşitliliği ve sürdürülebilirliği teşvik eder. Eğitim, eğlence, düşünme ve bilgi paylaşımı için çeşitli deneyimler sunarak etik, profesyonel ve toplum katılımıyla çalışır ve iletişim kurar” şeklinde yeniden tanımlandı.

‘Eskisi daha pasifti’

ICOM Başkanı Alberto Garlandi, “Bu tanım müzeler için ileriye doğru atılmış büyük bir adım” derken eş başkan Bruno Brulon ise “Eski tanım pasifti, hemen hemen sadece bir koleksiyona sahip olmakla ilgiliydi. Yeni tanım çok daha aktif” şeklinde konuştu.

Müzenin tanımı en son 2007’de güncellenmişti. 1974’teki mevcut tanımdan sonra 2007’de kabul edilen ifadede müze; kâr gayesi gütmeyen, kalıcı, topluma ve toplumun gelişimine hizmet eden, halka açık, soyut ve somut insanlık mirasını ve çevresini eğitim, çalışma ve eğlenme amacı için edinen, koruyan, araştıran, ileten ve sergileyen kurum olarak nitelendirilmişti. O günden beri birçok müzeci, müze tanımının müzelerin mevcut biçimini ve işleyişini yeterince yansıtmadığını dile getiriyordu. Tüm bu çalışmalar kapsamında müzelerin ve müzeciliğin çağdaş ihtiyaçları, yaklaşımları ve değişimleri düşünülerek bugünkü tanım Prag’ta yapılan ICOM 26. Genel Konferans çerçevesinde Olağanüstü Genel Kurul tarafından kabul edildi. 2007’deki tanımda benzer ifadeler yer alsa da “çeşitlilik, sürdürülebilirlik, etik, erişilebilirlik” gibi yeni tanıma eklenen 13 ifade dikkat çekiyor. Bu noktada özellikle pandemiden sonra gelen yeni düzenin de bu tanıma etki ettiği aşikâr.

‘Önemli bir karar’

Peki ICOM’un dijital çağa uygun yeni müze tanımındaki değişiklik ne anlama geliyor? Müzecilik Meslek Kuruluşu Derneği Başkanı, Müzeolog Zeynep Toy Büke, ICOM’un kararını değerlendirdi. Büke, komite üyelerinin pandemiyi de içeren dönemde müze tanımı çalışmalarının demokratik ve şeffaf bir şekilde yürütüldüğüne dikkat çekti. “Yeni müze tanımında müzecilikte ve müzelerde yeni yaklaşımlar erişebilirlik, kapsayıcılık, çeşitlilik, şeffaflık, sürdürülebilirlik, eşitlik, iletişim gibi bazı kavramları ön plana çıkarmaktadır” diyen Büke şöyle konuştu: “Müzeler tarihsel süreçte eserlerin toplandığı, kayıt altına alındığı, sergilendiği mekânlar olarak sınırlı bir işlevi yerine getirirken, günümüzde bilgiye ve keşfetmeye dayalı öğretim işlevi de kazanmıştır. Bunun yanı sıra müzeler, sergilemedeki eser ve bilgileriyle şeffaf, kapsayıcı ve erişebilir, etkileşimi önemseyen, teknolojik gelişmeleri takip eden ve uygulayan, yenilikçi ve en önemlisi sürdürülebilir mekânlar olmak için bazı evrensel ilkeler doğrultusunda çalışmalar yürütmektedir. Bu bağlamda müzecilik alanındaki profesyonellerin ve müzecilerin dünyadaki yeni gelişmeleri gözeterek günümüz müzelerini de yansıtan evrensel bir yeni müze tanımına karar vermesi son derece önemlidir.”

‘Kendinize zaman ayırın’

Müze nasıl gezilir sorusu da bir süredir gündemde. Müzeye adım attığınız ilk andan itibaren izleyici-eser arasındaki etkileşim ve müzelerin bu konudaki sunuşu üzerine daha sık düşünülüyor artık. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Kültür ve Sanat İşletmesi Genel Müdürü Özalp Birol, “Müze gezmek, deneyimlemek bir keyif olmalıdır, bir yük ya da yükümlülük değil… Arzu eden, gezi öncesi, örneğin müzenin web sayfasından, araştırma yapar; müze, koleksiyonları, sergileri ve diğer etkinlikleri hakkında bilgi edinir ve buna göre oluşturacağı bir program çerçevesinde gezer. Arzu eden de doğaçlama yaparak, müzeye girdiği an kendisine sunulan bilgi panoları ve yönlendirme çerçevesinde ya da tamamen içinden geldiği gibi, özgürce gezer ve deneyimler müzeyi…” diyor. İstanbul Modern Eğitim ve Sosyal Projeler Direktörü Neslihan Varol ise “Müze deneyiminizin en önemli anı, sergilenen yapıtlarla karşılaşma anınızdır. Müzeyi gezerken, yapıtları incelerken yorumlamak için zamana ihtiyacınız olacak. Tüm müzeyi gezmeye çalışmak yerine, gezinizin amacına yönelik bir plan oluşturun. Ne görmek istediğinizi mümkünse önceden belirleyin. Müzeye değil, kendinize zaman ayırın” ifadelerini kullanıyor.