Avrupa Birliği’nin (AB) Bakanlar Kurulu konumundaki Avrupa Komisyonu, geçen hafta, Birlik üyesi ülkeler şirketlerinin, Amerika’nın İran’a yeniden yürürlüğe soktuğu yaptırımlara uymamaları kararını aldı. Bu karar, AB liderlerinin önceki hafta Sofya’da aldıkları, ABD’nin çekilmesine rağmen İran ile nükleer anlaşmaya sadık kalma ve ABD’nin çekilmesinden dolayı AB firmalarının zarara uğramasını önleme kararını izliyor.
Bu toplantıdan sonra Avrupa Konseyi Başkanı Donald Tusk, liderlerin oy birliğiyle “Amerika’nın bu tek taraflı eylemine karşı Avrupa’nın çıkarlarını korumaya karar verdiklerini” söylemişti.
Şimdi bu siyasetin uygulamaya geçirildiğine tanık oluyoruz. Bir anlamda AB, merkezi Avrupa’da bulunan firmalara, İran ile ilişkilerini şu andaki gibi sürdürmelerinde sakınca olmadığını bildirmiş oluyor. Trump’ın -sadece İsrail’in sağladığı ve içeriğini kimsenin göremediği “delillere” dayanarak- İran anlaşmasından çekilmesi ve buna bağlı olarak İran’a belirli malların alım-satımının yeniden yasaklanmasının doğuracağı sonuçlardan kaçınmak isteyen Almanya’nın Siemens ve Fransa’nın Total şirketleri yaptırımlara uyacaklarını açıklamışlardı.
ABD Hazine Bakanlığı, yaptırımların biri 90 günlük, diğeri 180 günlük iki ayrı geçiş süresini takiben yürürlüğe gireceğini açıkladı. Bu sebeple, AB’nin ABD’ye “Sen bizim firmalarımıza ambargo uygulayamazsın” tarzındaki meydan okumasının sonuçlarını en erken 60 günden önce göremeyeceğiz. ABD, nükleer anlaşmanın imzalanmasıyla durdurulan yaptırımlarına riayet etmeyen birçok Avrupa firmasına milyarlarca dolar tutarında cezalar kesmişti. Örneğin, Siemens’e 20 milyar dolar para cezası verilmiş; Başbakan Merkel’in Trump’ın ayağına giderek (haberlere göre) adeta yalvarması sonucu bu ceza indirilmişti; son miktar açıklanmadı ama doğrulanmayan haberlere göre Siemens ABD’ye 9 milyar dolar ceza ödedi.
Trump şüphesiz iç bütçe açığını kapatmanın bir yolu olarak kullandığı bu tek taraflı ve keyfi ceza uygulamasını sürdürecek. Çeşitli internet sitelerinde AB firmalarının, ABD ambargosunun askıya alındığı son üç yıl içinde İran’la yüzlerce milyar dolar tutarında anlaşmalar yaptıklarını gösteren listeler yayınlandı. Siemens’in yeni anlaşmaları 25, Total’in ise 6 milyar dolarlık anlaşmaları var. Amerika, yabancı firmalardan yaptırımları delerek kazandıkları parayı, ceza olarak istemişti. Ancak o dönemde AB, bugünkü gibi bir birlik sergileyememiş, ABD ile para cezalarını indirmek için pazarlık yolunu seçmişlerdi.
Şimdi Avrupa firmaları İran’da yatırıma ve alışverişe devam ederlerse ve verilecek para cezalarını ödemezlerse Trump bu firmaların ABD’de faaliyet göstermesini engelleyebilir. Merkel’in iradesi, örneğin çoktan ABD’nin dümen suyuna girmiş olan Fransa’nın ve Macron’un eğilip bükülmeden durmasını sağlamaya yeter mi? İngilizler? İspanyollar? İrili ufaklı doğu Avrupa ülkeleri?
Bu arada ABD’nin İran’a yeni anlaşma şartı olarak ileri sürdüğü 12 madde var. Bunları daha sonra irdeleyelim.
