Yüksek saatçilik rehberi (5)
Deniz kronometresinin mucidi John Harrison ve “kronometre” terimini zamanı kararlı bir şekilde doğru gösterme anlamında ilk kez kullanan John Arnold saatçilik dünyasına birçok yenilik getirmiştir. Benzer şekilde Robert Hooke, Jean-Antoine Lépine ve Ferdinand Berthoud da icatlarıyla saatçiliğin gelişimine katkılarda bulunan isimlerdir.
Bütün bu saydığım isimleri unutabilirsiniz ama yüksek saatçilik dünyasında muhakkak bilinmesi gereken bir isim var ki onu unutmak bu çevrede bir günah sayılır. Yüksek saatçiliğin günümüzdeki estetik ve teknik kodlarının neredeyse tamamını belirleyen gelmiş geçmiş en büyük saat ustası Abraham-Louis Breguet (1747-1823) mutlaka bilinmesi gereken belki tek kişidir. 1747’de İsviçre’nin Neuchâtel şehrinde doğan Breguet, Fransa’daki Katolik zulmünden kaçan Protestan bir aileden geliyor. 15 yaşında üvey babası tarafından saatçi çırağı olarak Paris’e gönderilen Breguet ömrünün çoğunu bu şehirde geçirdi. Buluşları nedeniyle büyük ilgi gördü, müşterileri arasında krallar, kraliçeler, çarlar ve Osmanlı padişahları da vardı. Fransız devriminin karanlık günlerinde soylulara yakınlığı nedeniyle giyotinle idam edilecekken devrimci arkadaşı Jean-Paul Marat’nın yardımıyla 1793’te memleketine gitti.
Breguet etkisi çok derindir örneğin bugün birçok saatte görülen mavileştirilmiş vidalar, otomatik veya geri dönüşlü mekanizmalar, özel bir şekle sahip mavi renkli akrep ve yelkovanlar hep Breuget tasarımıdır ve onun ismiyle anılır. Breguet dehasının tartışılmaz bir göstergesi olan “tourbillon” ise yerçekiminin olumsuz etkisine karşı saatin hassasiyetini koruyan devrimci bir yenilikti. 1795’te çalışmalarına başlayan Breguet, 26 Haziran 1801’de ilk tourbillon patentini alarak tarihe geçti.
Peki ama tourbillon nasıl bir mekanizma? Ondan önce eşapmanı bilmek gerekir: Standart bir saat mekanizmasında dakikada bir tur atarak çalışan ve insan kalbine benzer şekilde hareket eden eşapman sabit bir konumdadır ve bulunduğu yerde belirli bir ritimle hareket eder. Denge çarkı, denge yayı, çekiç benzeri bir maşa ve çelik çarktan (maşa çarkı) oluşan bir mekanizma olan eşapmanın yaptığı iş zemberekten gelen enerjiyi belirli aralıklarla serbest bırakıp akrep ve yelkovan gibi ibreleri hareket ettiren çarklara yönlendirmektir, tik-tak sesi de eşapmandan gelir.
Tourbillon mekanizmasında ise eşapman minyatür bir kafesin içindedir ve maşa çarkına takılan ek bir dişli tarafından yönlendirilir. Maşa çarkı, bu dişlinin kenarı etrafında bir semazen gibi hareket ederek dönüşünü tamamlar. Böylece zemberekten gelen güç, eşapman yardımıyla aktarılırken sadece bileşenleri hareket ettirmekle kalmaz aynı zamanda tourbillon kafesini de döndürür.
Breguet, icadına saatçilikte astronomiyle bağlantılı terimler kullanma geleneğine uyarak “tourbillon” adını verdi. Tourbillon zaman içinde “kasırga” anlamı da kazandı ama aslında gezegenlerin güneşin çevresinde dönmelerine neden olan çekim gücü anlamına geliyor.
Hipnotize edici bir harekete sahip tourbillon mekanizması öylesine sevildi ki 220 yılı aşkın bir süredir geliştirilmeye devam ediyor. Hatta bu icat günümüzde bir sanat dalına dönüşmüş durumda. Bazı saatlerde birden fazla tourbillon bulunuyor bazı saatlerde ise kadranın tam ortasına konuluyor.
