Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Kaan Aydos

Bilimsel araştırmalar, yüksek efor gerektiren fiziksel aktivitelerin belli aralıklarla ve sürekli şekilde yapılmasının erkeğin üreme kapasitesini artırdığını göstermekte. Örneğin bir grup erkekte, haftada 3 gün süreyle, 2 saat yapılacak koşu-bandı çalışmaları sonucunda 3. aydan başlayarak sperm değerlerinde anlamlı bir düzelme olduğu anlaşıldı. Bu şekilde salon çalışmalarının yanı sıra aerobik ya da açık havada koşma, yüzme gibi serbest aktivitelerin de benzer faydaları olduğu değişik kaynaklarca bildirilmiştir. Fiziksel beden aktiviteleri enerji yakması sonucu yağ dokusunu eriterek, vücut-kütle indeksinde azalma yapar. Bunun yansıması ise aşırı kilolardan kurtulmak ve bel çevresinin incelmesi şeklinde olur. Bu sırada spermlerin içinde yüzdüğü sıvıda bazı zararlı metabolitlerin de azaldığını görüyoruz. Çünkü vücutta biriken yağ dokusu, sitokin olarak bilinen bazı kan ürünlerinin artmasına yol açar. Sitokinler ise kan yoluyla testise ulaşıp, ortamda iltihap hücreleri yani lökositleri toplar. İşte, oksidatif stresin temel

Oysa son yıllarda teknolojide akıl almaz ilerlemeler oldu. Artık elimizde doğru tanı koyduracak çok hassas testler var. Özellikle genetik alanda kaydedilen gelişmeler her geçen gün bir bilinmezi daha açığa çıkarır seviyeye geldi. İşte, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Hollanda ve Hindistan’dan geniş bir araştırıcı grubu da bu şekilde detaylı bir genetik analiz yaparak, “spermlerim neden azalmış?” sorusuna yeni bir yanıt getirdi. Buna göre sperm hücrelerinin kendi genetik malzemelerinde, kendiliğinden bazı değişiklikler olmakta ve neticede gebeliğe engel olacak bir genetik bozukluk ortaya çıkmakta. Buna “de novo mutasyon” adı verilmekte, yani “yeni gelişmiş genetik bozukluk”.

Biliyoruz ki sağlıklı bir sperm üretimi için binin üzerinde gen çalışmakta. Her birinin de farklı bir görevi var; örneğin bir kısmı kök hücrelerin çoğalmasını sağlarken diğeri spermin kuyruğunu geliştiriyor. Ya da bir başkası yumurtayı dölleyecek proteinlerin üretimini yönetiyor. Şayet bu genlerde bir sorun ortaya çıkarsa sperm

Genel olarak ilk denemede çiftlerin yarısında gebelik görülebilir. Deneme sayısı arttıkça, bu şans gittikçe azalma eğilimine girer. Ancak başarısız tüp bebek denemelerinin ardından, bu sırada alınan tedavilerin etkisiyle yine doğal yolla gebelik de mümkündür. Tüp bebeğe giren çiftlerin dörtte birinde bu şekilde gebeliklere rastlıyoruz. Kaç kez tüp bebek yapılması konusunda kesin bir sayı verilemez. Burada kadının yaşı ve yumurta kalitesi ile erkekte sperm kalitesi belirleyici unsurlardır. Bu şekilde, tedavi edilebilme umudu olup da gebeliğin görülmediği bireylere “infertil” diyoruz. Bunun yanı sıra, hiç tedavi olabilme umudu yoksa, bir başka ifadeyle gebelik sağlanamayacağı kesin ise, bu olgular “steril” olarak kabul edilir.

Bir erkeğe steril demek için, tüm umutların tükenmiş olması gerekir. Oysa günümüz teknolojisi ile artık çok zor olgular da bile sonuç alabiliyoruz. Daha ilk görüşmede erkeğin baba olmasında hiçbir şansının bulunmadığı anlaşılan birkaç hastalık vardır. Bunların başında, Y

Tıbbi yönden önerilen, bir yıldan sonra çiftlerin doktor kontrolünden geçmeleridir. Bu aşamada hem erkeğin hem de kadının birlikte ele alınması ve tedavinin eş zamanlı yürütülmesi temel kuraldır. Çünkü her zaman tek bir neden bulunmaz, yaklaşık üçte birinde her iki eşe de ait kusurlar soruna eşlik eder. Kısırlık şüphesi ile tetkiklerine başlanılan çiftlerin yarısında ise erkekle ilgili bir durum söz konusudur. İşte, sorunun nereden kaynaklandığını anlayabilmek için ilk aşamada eşlerin her ikisi de muayene edilerek temel testleri yapılır. Erkeğin araştırılmasına ise sperm tahlili ile başlanılır.

Sperm analizi, tedavinin gidişatını belirlemede en önemli yönlendiricidir. Tahlilde sperm sayısının normal olması veya azalması ile ölü ya da canlı hiç spermin çıkmadığı azoosperminin bulunması çok farklı tedavi uygulamalarını gerektirir. Azoosperminin nedeni kanal tıkanıklığı ise, büyük kısmında cerrahi müdahale ile kısa sürede sperm çıkışı sağlanabilir. Hormon eksikliğine bağlı hipogonadizim olan erkeklerde de yerine koyma

Kısırlık araştırmasında erkekte öncelikle bir sperm tahlili istenir. Tahlil normal de gelebilir ya da değerleri düşmüş olabilir. Sayıda azalma varsa buna oligozoospermi, hareketin zayıf olmasına astenozoospermi, sperm şekillerinde normalden fazla bozulma varsa buna da teratozoospermi diyoruz. Şayet tahlil sonucunda ölü ya da canlı hiç sperm görülmemişse azoospermi olarak adlandırılır.

Üreme çağındaki çiftlerin yaklaşık %10-15’i kısırlık endişesi ile karşı karşıya kalmakta. Genel popülasyonda ise erkeklerin %12’si bu sorunu yaşar. Bunların %80’inde sayı ve hareket bozukluğu birlikte görülür, şekilde ise bir bozulma olmaz. 40 yaşını geçen erkeklerde kısırlık yakınması daha sıktır.

Spermlerde bozulmanın bir nedeni beyinden salgılanan FSH, LH hormonlarında düşüklük ya da prolaktin hormonunda yükselme olabilir. Bazen sorun doğuştan gelen genetik eksikliklerdir. Bunlar arasında en sık rastlanılanı ise Klinefelter sendromu olarak bilinen ve normalde 1 tane bulunması gerekirken fazladan bir tane daha X kromozomu olmasıdır. Sperm üretiminden sorumlu AZFa, AZFb ve

Aromataz adlı enzim, testosteron hormonunu östrojene dönüştürür. İşte, şayet bu enzimin fonksiyonu azaltılırsa, testosteron yükselip östrojen düşecek ve neticede aralarındaki olması gereken 10/1 oranı da korunmuş olacak. Aromataz inhibitörü ilaçlar bu amaçla uzun yıllardır, özellikle kadınlarda başka nedenlerle kullanılmakta. Şimdi ise erkekte sperm üretimini düzeltmek için kullanıyoruz. Ancak bu tedaviden fayda görülmesi için testosteron ve östrojen hormonları arasındaki dengenin bozulmuş olması gerekiyor, yoksa bir faydası olmaz.

İlaçlarla tedavinin yanı sıra bazı bitkilerin de aromataz enzimini baskıladığı biliniyor. Her ne kadar etkisi ilaç kadar olmasa da desteklemek için faydalanılabilir. Bunlardan biri de ısırgan otu olarak bilinen Urtica dioica adlı bitkidir. Çit kenarlarında, yüksek tepelerde, açık alanlarda sık rastladığımız ısırgan bitkisi, özellikle dokunulduğunda ciltte yaptığı alerjik reaksiyona bağlı yanma ile kendini belli eder. Uzun yıllardır antiinflamatuvar etkisi nedeniyle eklem ağrılarında kullanılmıştır. Hatta

Selenyum aslında vücutta üretilmez, dışarıdan besinlerle alınması gerekir. Alındıktan sonra barsaklardan emilip kana karışır ve proteinlerle birleşerek dokulara kadar taşınır. Başta böbrekler, karaciğer, dalak, testisler ve pankreas olmak üzere vücudun çoğu işlevinde rol oynar. En önemli görevi oksidatif stresten korunmadır. Çünkü hücrelerin enerji kaynağı olan mitokondrilerde yüksek miktarda selenyuma rastlanılmıştır. Diğer yandan bağışıklık sisteminde virüslerle ve kanserle savaşan hücreleri de aktive ettiği gösterilmiştir. Tiroit bezinin normal çalışmasında da selenyuma ihtiyaç bulunur.

Selenyumun erkekte üreme fonksiyonlarının sağlıklı çalışmasındaki rolü bilimsel araştırmalarda gösterilmiştir. Hücrelerin çekirdeklerinde genetik mekanizmanın düzgün çalışması için glutatyon proteini gerekir. Ayrıca glutatyonun %10’u mitokondride bulunur. Mitokondri ise hücrenin aküsü olup, sürekli enerji desteği sağlar. Selenyum da glutatyon üretimine yardımcı olur. Selenyum hemen hemen tümüyle

FSH hormonunun açık adı follikül uyaran hormondur. Kadında yumurta hücrelerinin geliştiği folliküller ile ilgili olduğu düşünülerek başlangıçta bu isim verilmiş ancak daha sonra erkekte de sperm üretimiyle ilişkisi anlaşılmıştır. FSH hormonu beyinde hipofiz bezinden salgılanır. Daha sonra kana karışarak testise ulaşır. Testiste spermlerin ihtiyacı olan besinleri temin edebilmelerinde temel kaynaktır. Nasıl ki bir çiçeğin açması için suya, güneş ışığına ihtiyacı var, testislerde de sperm hücrelerinin olgunlaşması için FSH hormonu gereklidir. O nedenle de ergenlik öncesi çocuklarda düşükken, üreme yaşlarına gelindiğinde normal seviyelerine yükselmeye başlar. Şayet erişkin bir erkekte normalden düşükse yine sperm üretimi bozulur ve hatta azoospermiye doğru gidiş başlar. FSH’nın düşük olmasının yanı sıra bir diğer önemi ise aşırı yükseldiği durumlardır. Bu da bize sperm üretimi hakkında önemli bilgi verir. İşte bu nedenle FSH hormonunun yorumu biraz akıl karıştırmakta.

Beyinden gelen FSH’nın testiste 3