10 soruda çocuklarda rotavirüs enfeksiyonu ve rotavirüs aşıları

1. Rotavirüs nedir?

Tüm dünyada, çocukların mide-bağırsak sistemini etkileyip ciddi ishal kusma nedeniyle hastaneye yatış gerektiren gastroenteritin en sık nedeni olan bulaşıcı bir virüstür. 

2. Tüm çocuklar bu virüsten etkilenir mi? Belirtileri nedir? 

Evet, 5 yaş altındaki çocukların neredeyse tamamı en az bir kez rotavirüs enfeksiyonu geçirir. Hastalıktan en çok etkilenen grup, özellikle 2 yaşın altındaki bebeklerdir. En sık belirtileri ateş, ishal ve kusmadır. Bazen solunum yollarını da etkileyip soğuk algınlığı benzeri şikâyetler, kas ağrısı ya da havale gibi sorunlara da yol açabilir ancak bu durumlar daha nadirdir.

3. Hastane yatışı gerekir mi? Tehlikeli midir?

Ülkemizde de tüm dünyada olduğu gibi ishal nedeniyle hastaneye yatışların en sık nedenidir. Yatış yapılan ishal vakalarının yarıdan çoğunu oluşturur. Çocuğun hastalığı geçirme yaşı küçüldükçe hastalığın ağırlığı ve hastaneye yatış oranı artar. İshal yapan diğer virüslere göre daha uzun seyirli, daha şiddetli ishal, ateş ve kusma yaparak ciddi sıvı kaybına neden olur. Özellikle ağızdan yeterli sıvı alamayan bebeklerde yatırarak tedavi edilmezse böbrek ve diğer organ yetmezliklerine neden olabilir.

4. Tedavisinde hangi ilaçlar, yöntemler kullanılır? Antibiyotik gerekir mi?

Hayır, antibiyotikler kesinlikle gerekmez. Halk arasında yaygın olan inanışın aksine ateş çok yüksek olsa bile antibiyotik uygulanmaz; eksilen sıvı ve mineraller ağızdan alınabiliyorsa ağızdan, alınamıyorsa damardan sıvı verilerek yerine konulur. Hastalık seyrini hafifletmek için anne sütü alan bebeklerde emzirmenin devam ettirilmesi çok önemlidir. Ayrıca prebiyotik ve probiyotik kullanımı, yağdan fakir ishal diyeti, bol sıvı tüketilmesi süreci hafifletebilir.  Bazen uzayan ishallerde çinko desteği de verilebilir

5. Hijyen kurallarına uyulan, bebeğin iyi beslendiği, anne sütü aldığı bir durumda bu virüs daha mı az görülür?

Aslında bu pek doğru bir çıkarım değil çünkü rotavirüs "demokrat virüs" olarak bilinir. Yani yalnızca iyi beslenmek, temizlik kurallarına dikkat etmek yeterli değildir. Sosyo-ekonomik düzeyine bakmaksızın tüm ülkeleri ve toplumları etkileyerek yaygın şekilde görülür. Ancak organ yetmezliği ve ölüm gibi ciddi sonuçlar, bakım koşullarının kötü olduğu ve yeterli tedavinin yapılamadığı ülkelerde daha fazladır.

6. Hijyen ve iyi beslenme yeterli olmadığına göre bu virüsten korunmak için ne yapmak gerekir?

Rotavirüs enfeksiyonuna bağlı hastalık yükünü azaltmak için geliştirilmiş çok başarılı ve uzun yıllardır kullanımda olan, ağızdan damla şeklinde uygulanan aşılar vardır. Bunlar ülkemizde de kolayca bulunabilmektedir. Ancak ne yazık ki henüz ücretsiz ulusal aşılama programına dahil olmadığı için ailenin aşıyı ücretli olarak alması gerekmektedir.

7. Özel aşılarla ilgili aileler kafa karışıklığı yaşayabiliyor; güvenli mi, kimler denetliyor, etkili mi gibi sorular sıkça sorulabiliyor. Bu konuda ne dersiniz?

Öncelikle şunu bilmekte fayda var, özel aşı derken kastedilen henüz devletin ücretsiz aşılama takvimine girmeyen aşıdır. Ancak bu aşıların da ruhsatlanması, denetimi aynı kurullardan geçer ve bu oldukça iyi işleyen sıkı bir denetim sistemidir. Bu aşılarda insanlarımız tedirgin olacağı bir içeriğin ya da güvenlik sorununu olması mümkün değildir. Devlet takvime alacağı aşıları öncelik sırasına koyar ve o hastalığın toplumdaki yüküne, aşının maliyet etkinliğine ve sağlık bütçesine göre karar verir. Aslında bu anlamda ulusal takvimimize bundan sonra ilk alınacak aşının rotavirüs aşıları olacağını biliyoruz ama henüz alınmadığı için ailelere bu aşıyı ücretli de olsa öneriyoruz. Umarım yakın bir süreçte takvimimize dahil olur çünkü gerçekten çok etkili bir aşı. Aşı yapılan çocuklarda hastalığı hiç geçirmeme oranı yüzde 70-80’lerde, hastaneye yatışı engelleme oranı ise yüzde 95’in üzerinde. Yani aşılanan 10 çocuktan 7 ila 8'i hastalığa hiç yakalanmıyor, yakalanan az sayıdaki çocukta ise hastane yatışı gerektirecek ciddi tablo oldukça nadir görülüyor. 

8. Ülkemizde 2 tip rotavirüs aşısı var dediniz. Hangisi daha güvenli ya da daha iyi, hangisini tercih etmek gerekir?

Her iki form da yıllardır kullanımda olan, etkileri ve yan etkileri iyi tanımlanmış, yan etkisi etkilerine göre çok az, çok geniş kitlelere uygulanmış ve pek çok ülkede ulusal takvimde olan aşılar. Her ikisi de ağızdan uygulanıyor. Biri 2, diğeri 3 doz şeklinde belli aralıklarla uygulanıyor ve etki oranları benzer. Hekimlerinin uygun gördüğü aşıyı uygun gördüğü takvimde başlayıp bitirmek hastalığın ve olumsuz etkilerinin önlenmesini sağlayacaktır. 

9. Her yaşta çocuk bu aşıları olabilir mi yoksa belli bir zamanı mı var?

Hayır, her yaşta bu aşı olunamaz. İlk doz için en erken başlangıç yaşı bebeğin 6 haftayı doldurduğu zamandır. İlk doz için en geç zaman bebeğin 14 hafta+6 günlük (yaklaşık 3,5 aylık olmadan önce) olduğu zamandır. Her iki rotavirüs aşısı formu için de bu başlama zamanları aynıdır. Aşının son dozu, 2 dozluk form için bebeğin 24 hafta, 3 dozluk form için 32 haftalık olduğu zamana kadar tamamlanmalıdır. 

10. Peki, bu aşıların ulusal takvimdeki aşılar ile geçimsizliği var mı yani aralarında belli birb süre bırakmak gerekir mi? Aynı zamanda ya da birkaç gün arayla yapılabilir mi?

Rotavirüs aşılarının ulusal takvimdeki aşılarla geçimsizliği yok, aynı gün ya da herhangi bir süre aralığı ile yapılabilirler. 

Doç.Dr. Ayşegül Doğan Demir
Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı