7 soruda çocuklarda kronik ve tekrarlayıcı karın ağrıları

Soru 1: Kronik karın ağrısı ve tekrarlayıcı karın ağrısı ne demektir?

Biz doktorlar, klinik pratikte 1 ya da 2 aydan uzun süren karın ağrısı yakınmalarına kronik karın ağrısı deriz. Tekrarlayıcı karın ağrısı tanımı ise en az 3 aylık süre içinde en az 3 kez tekrarlayan karın ağrısı atakları için kullanılır.

Soru 2: Kronik karın ağrısının çocuklarda görülme sıklığı ne kadardır?

Okul çocuklarında %40-50’ye varan oranlarda kronik veya tekrarlayıcı karın ağrıları görülebilir. Yani çocukların yaklaşık yarısı bu sorunla çocukluklarının bir döneminde tanışırlar.

Soru 3: Kronik denilince hastalıkların her zaman daha ciddi olduğunu düşünürüz. Karın ağrısı için de aynı durum geçerli midir? Altta kötü bir hastalığın yattığını düşünmek gerekir mi?

Aslında karın ağrısı konusunda bu tam olarak doğru bir çıkarım değil. Elbette kronik ve/veya tekrarlayan karın ağrılarının altından ciddi rahatsızlıklar da çıkabiliyor ama her kronik karın ağrısı neyse ki çok ciddi bir hastalığa işaret etmiyor. Kronik karın ağrılarını organik ve fonksiyonel olarak 2 gruba ayırıyoruz genelde. Altta yatan bir organ veya sistem sorunu saptayabildiğimiz gruba organik nedenli kronik karın ağrıları, muayene ve tetkiklerimiz sonucunda hiçbir neden bulamadığımız ağrılara da fonksiyonel kronik karın ağrısı diyoruz. İkisinin ayırımını mutlaka yapmak gerekli.

Soru 4: Bu ayrımın yapılabilmesi için her kronik karın ağrısı yaşayanların doktora başvurulması gerekir mi? Hangi karın ağrılarının altında organik nedenler bulunabiliyor?

Farklı araştırmalarda farklı oranlar var bununla ilgili. Örneğin ülkemizde yapılan bir çalışmada bu ağrıların %20’sinin organik, %80’nin fonksiyonel olduğu gösterildi. Başka ülkelerde yapılan çalışmalarda organik nedenlerin %50’ye kadar çıkabildiğini gösteren sonuçlar da var, daha az oranlar da. Ama özetle şunu söylemek mümkün; bu ağrıların yarıdan azında organ ve sistemlere ait tetkik ve görüntülemelerde ipucu bulabiliyoruz. Tabii ki bu asla "Bu çocukları tetkik etmeye gerek yok" demek değil. Tam aksine tüm değerlendirmeleri yapmak, organikse ilgili nedene yönelik tedavileri hemen başlatmak, fonksiyonelse nedene yönelik destek tedavileri ve önerilerde bulunmak gerekir.

Soru 5: Peki kronik karın ağrısının organik nedenleri nelerdir, hangi organların hangi tip hastalıkları bu ağrıya neden olur?

Karın ağrısına neden olan hastalıkların listesi o kadar uzun ki bu sorunun yanıtını burada tam olarak verebilmek mümkün değil ancak kabaca özetlemek gerekirse;

En başta sindirim sistemi organları olan yemek borusu, mide, onikiparmak bağırsağı, karaciğer, pankreas, safra yolları, dalak, ince ve kalın bağırsağa ait bakteri, sık görülen bazı parazit, virüs enfeksiyonları, mikropsuz iltihaplı hastalıklar (crohn, ülseratif kolit), çölyak hastalığı, besin alerjileri, ülser, tümör gibi tüm sorunlar kronik karın ağrısına neden olabilir. Ayrıca diğer sistemlere ait nedenler, örneğin; idrar yolu ve böbrek sorunları, rahim ve yumurtalık sorunları, bazı kan hastalıkları hatta lösemi ve lenfomaların da bu ağrılara neden olabileceği bilinmelidir. Romatizmal bazı hastalıkların ülkemizde oldukça sık görülen Ailevi Akdeniz Ateşi'nin (FMF), metabolizma ile ilgili sorunların da dışlanması gerekir.

Soru 6: Anne-babalar hangi durumları alarm bulguları olarak kabul edip geciktirmeden doktora başvurmalıdır?

Az önce ifade ettiğim gibi her kronik karın ağrısı mutlaka doktor değerlendirmesi gerektirir ama organik neden düşündüren bulguları soruyorsanız çocuğun 5 yaş altında olması, kusma ve/veya  ateşin eşlik etmesi, göbek etrafı dışındaki bölgelerde olması (göbek etrafı ağrılar da her zaman masum olmayabilir), uykudan uyandıran ağrı olması, tartı kaybı, açlık veya toklukla artıp azalması, idrarda renk değişikliği, idrar yaparken zorlanma, ateş ve büyüme geriliğinin, eklem ağrılarının eşlik etmesi, dışkıda kan veya mukus görülmesi, tartı alamama, yağlı ve kötü kokulu dışkılama, belli gıdalardan sonra artan ağrı, sırta, omuza vuran ağrılar, kas ve kemik ağrılarının eşlik etmesi diye özetleyebiliriz. Ancak bunların dışında akciğer ya da diğer sistemlerden köken alan ağrılarda farklı alarm bulguları da olabilir

Soru 7: Peki fonksiyonel olarak tanımladığınız ve kronik karın ağrılarının büyük çoğunluğunu oluşturduğunu söylediğiniz gruptaki ağrıları psikolojik karın ağrısı diye özetleyebilir miyiz, bu gerçek bir karın ağrısı mı? Çünkü çoğumuzun küçükken okula gitmemek ya da istemediğimiz bir şeyi yememek için karnı ağrımıştır. Karın ağrısı sık başvurduğumuz bir kurtarıcı yöntem de olabilir mi?

Öncelikle şunu ifade etmek lazım, altta yatan nedenin laboratuvar, muayene ve tetkikle açıklanamaması bu ağrının gerçek olmadığı, hissedilmediği anlamına gelmez. Bu çocuklar ağrıyı hissederler. Evet, neden bazen psikolojik kökenli, stres ilişkili olabilir ama her zaman bu kadar kolay açıklamak mümkün değil. Fonksiyonel karın ağrısı yaşayan kişilerde beyin ve sindirim sisteminin ilişkisini sağlayan sinirsel yapılarının aşırı duyarlı olduğu, normal bağırsak hareketlerini bile daha güçlü algılayıp ağrı hissedebildiği ve stres durumlarında bunun daha da arttığı düşünülmektedir. Yetişkinde görülen irritabl bağırsak ya da spastik bağırsak olarak adlandırılan fonksiyonel ağrı tipinin çocuklarda da oldukça yaygın olduğunu bilmekteyiz. Ayrıca bir başka kronik karın ağrısı nedeni olan fonksiyonel kabızlık da çocuklarda sık bir kronik karın ağrısı nedenidir. Bu grup karın ağrılarının çok kesin bir ilaç tedavisi olmamakla birlikte beslenme ve yaşam tarzı ile ilgili bazı yaklaşımların, şikayetleri azaltıcı bazı ilaçların ve gerekirse psikolojik değerlendirme ve desteklerin katkısı olabilmektedir.

Doç.Dr. Ayşegül Doğan Demir

Bezmialem Vakıf Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı