Mehmet Çelik

Yılda bir kez yayımlanan saat kataloğu ve dergisi Saatolog’un son sayısının 316. sayfasında meraklıların gözden kaçırdığını düşündüğüm son yılların en şaşırtıcı ve en sinir bozucu saati var: DRT Tempus Fugit.

Önce Saatolog’daki teknik özelliklere ağırlık veren metni okuyalım, köşeli parantez içindeki notlar bana ait: “Referans: IN-X DRT-001. Mekanizma: Elle kurmalı, saat sahibinin DNA bilgisini içeren bir çip ve gizli bir mesaj içeren [Julien Tixier imzalı el yapımı] mekanizma, 18.000 A/s [bir saat boyunca elde edilen titreşim sayısı, mekanik saatlerdeki tik-tak sesinin ritmini belirleyen bu salınımdır], güç rezervi 80 saat. Fonksiyon: Saat, dakika, tarih, gün, ay, yıl, [dâhi saat ustası Dominique Renaud tasarımı patentli bileşenlere sahip] daimî takvim (9999 yılına kadar), “yaşam” rezervi göstergesi. Kasa: Titanyum, Ø 39 mm [çapında], yükseklik 10,6 mm, safir ön cam ve arka kapak, 3 bara kadar [günlük kullanım için uygun dayanıklılık, yağmurda ve el yıkamada sorun olmaz] suya dayanıklı. Kayış: Deri, iğne

Jules Verne ile 23 yaşında Avrupa seyahatine çıkan çalışkan bir Türk gencinin maceralarına, fil sırtında gezen roman kahramanları eşlik ediyor.

Paris’te, Eyfel Kulesi’nin ikinci katında, yerden 125 metre yükseklikte Jules Verne isimli bir restoran bulunur. Kapıları 1983’ten beri zevk sahibi yeme içme meraklılarına açık restoranın giyim kurallarına göre burada sunulan yemeklerin tadına bakmaya öyle şortla, tişörtle veya spor ayakkabıyla gidemezsiniz, kapıdan çevirirler. Erkekler ceket, gömlek ve pantolon giymeli, kadınlar da pantolonlu bir takım elbise, etek veya bluz tercih edebilir.

Rahatlığı seven insanlar için bu giyim kodları başka bir çağdan kalmış gibidir; öyledir de. 1889’da açılan kulenin bu bölümünde Jules Verne çağının “divanhane” kuralları geçerlidir. Oysa katı kurallarla idare edilen restorana adını veren ünlü yazar Jules Verne, nesiller boyunca çağının ilerisinde düşünmek isteyen hayalperest okurlarını ve fantastik/bilimkurgu yazarlarını etkilemiş bir isim.

Jules Verne

12 yaşındaki

Saat üreticisi De Bethune, rastgele guilloché desenine sahip dünyanın ilk saati olan DB28xs modelini duyurdu. Saatçilik ve mikro-mekanik el sanatları tarihi için önemli olan bu gelişme, saat meraklılarını takdirle karışık gülümsetti… 

25 Mayıs 2023’te saatçilik ve mikro-mekanik el sanatları tarihi için önemli bir gelişme yaşandı. Bağımsız saat üreticisi De Bethune rastgele guilloché desenine sahip dünyanın ilk saati olan DB28xs modelini duyurdu. Elbette dünyadaki milyarlarca insanın bu gelişmeden haberi olmadı ama bazı saat meraklılarının yüzünde takdirle karışık bir gülümseme belirdi. 

Önce De Bethune hakkında bilgiler: De Bethune (DB), 2002’de İsviçre’de kurulmuş 30 çalışanı olan butik bir saat üreticisi. Kol saatlerinde mavileştirilmiş titanyumu ilk kullanan marka olan DB kurulduğu günden bu yana çok sayıda patent aldı, 30’dan fazla özgün saat mekanizması geliştirdi. DB; saat kasalarından, çarklara yaylarına kadar bütün parçaları, yani bir saatte akla

Artık kimse yazısına “Ferit Devellioğlu sözlüğüne göre” diyerek başlamıyor. Oysa “ansiklopedilerin efendisi” Hakkı Devrim’in Radikal gazetesindeki hemen her yazısında muhakkak Devellioğlu adı geçerdi. Böylece yeni şeyler öğrenirdik.

Geçen haftalarda benim gibi meraklılar için önemli bir gelişme yaşandı. Gazetelerin kitap eklerinin arka kapaklarında Devellioğlu sözlüğünün ilanları vardı; tam adıyla Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yeniden basılmış. Devellioğlu sözlüğü şimdiye kadar Aydın Kitabevi tarafından basılıyordu, 2020’de sözlüğün 34. baskısı piyasaya çıkmıştı.

İlanı görünce çok merak ettim ve ilk izin günümde bir koşu gidip aldım. Devellioğlu sözlüğü üniversite hayatımın bir simgesi gibi. 1992’de birinci sınıfta bu konuda ilk aldığım sözlüktü ve 1559 sayfayı tek ciltte sunduğundan epey hacimliydi. Aynı sözlüğün bir benzeri, 1970 tarihli bir baskısı Milliyet’in arşivinde

1980’li yıllarda ansiklopediler çok pahalıydı ve her evde bulunmazdı. Ben de çocukken uzun uzun yürüdükten sonra (Nurtepe’den Kâğıthane’ye inip, oradan Çağlayan’a çıkarak) o zaman gözüme çok büyük görünen bahçe içindeki tek katlı Çağlayan Halk Kütüphanesi’ne gider ve bir ansiklopedi cildini alıp dünyayı keşfe çıkardım. Bir madde beni bir başka maddeye götürür, oradan bir başka madde derken resimler ve bilgiler arasında pupa yelken gezinirdim.

Merak ettiğim hemen her konuyu abece sırasıyla bulduğum ansiklopediler benim için büyüleyiciydi. Zaten ansiklopedi çok zekice bir girişimdir, insanlığın bilgi birikiminin bir özetidir. Şimdi çoğu insana, dijital hayatın rahatlığı içinde söylenen bu sözler anlamsız gelebilir; çünkü internette hemen her türlü bilgiye kolayca ulaşabileceğimizi düşünüyoruz.

Oysa inkâr edilemeyecek yararlarının yanında şurası bir gerçek ki internet bilgi kirliliğiyle dolu bir

Caran d’Ache markasının ismi ayrı bir güzel ve Türkçeyle derin bir bağı var: Rusça kalem anlamına gelen “karandaş” sözcüğü kurşunkalemin temel malzemesi olan grafit için kullanılan Türkçe “kara taş” kelimesinden geliyor. Caran
d’Ache halen bir aile şirketi, 1930’lardan bu yana şirketin yönetiminde yer alan ailenin dördüncü neslini temsil eden Carole Hubscher tarafından idare ediliyor.

Caran d’Ache’ın kaliteli kalemleri ünlüdür ama yazar çizer ve düşünür takımı için arzu nesnesi olan kollu kalemtıraşları da çok sevilir. En bilinen modellerinden biri olan 844 isimli tükenmezkalem, bir görenin bir daha unutamayacağı tasarımıyla her zaman dikkat çeker. Zaten bu köşeli tasarım mürekkep şişelerinden dolmakalemlere kadar farklı Caran d’Ache ürünlerinin imzasıdır, altıgen şekli gördüğünüzde markayı uzaktan tanırsınız.

Caran d’Ache, Timegraph

Sıfırdan zirveye

Peki Caran d’Ache’ın kol saatleri ürettiğini biliyor muydunuz?

‘Zamanın Görünen Yüzü: Saatler’ başlıklı 2009’daki unutulmaz sergide, 25 Mayıs 2012’de muhteşem bir davetle yeniden gözlere şifa veren Topkapı Sarayı saat koleksiyonunda ve Dolmabahçe Sarayı Saat Müzesi’nde gördüğüm saatler arasında aklımdan çıkmayan bazı şaheserler var. Mevlevi saat ustası ve muvakkit Ahmed Eflâkî Dede’nin yaptığı saatleri unutamıyorum, muazzam bir ustaymış, saatçilik tarihimizden kuyruklu bir yıldız misali ışık saçarak geçmiş gitmiş. Sonra oğlu Hüseyin Hakî de çok iyi işler yapmış, Mehmed Şükrü ve Süleyman Leziz gibi ustaların saatleri de var ve bu saatler de sanki zamanın daha geniş olduğu başka bir dünyadan gelmiş gibi duruyordu. 

Bu eski gibi duran ama taze bir dünyadan haber veren saatlere baktığım vakit memlekete, doğduğum büyüdüğüm şehre bunca zaman hep dışarıdan bakmışım da sanki ilk defa içeriden görüyormuşum gibi hissediyorum. Çeviri bir eser gibi değil de Abdülhak Şinasi Hisar’ın elleriyle yazdığı bir romanı okuyormuşum gibi.

Dahi fizikçi Stephen Hawking, ‘Zamanın Kısa Tarihi’ adlı kitabının ilk paragrafında eğlenceli bir öykü anlatır: “Günlerden bir gün ünlü bilim insanı (söylentiye göre Bertrand Russell) astronomi üzerine halka açık bir konferans veriyormuş. Dünya’nın Güneş etrafında, Güneş’in de galaksi denen uçsuz bucaksız yıldızlar kümesi etrafında nasıl döndüğünü anlatmış. Konuşmasının sonunda salonun en arkasında oturan ufak tefek yaşlı bir kadın ayağa kalkmış ve ‘Bütün söyledikleriniz saçma sapan şeyler. Aslında, Dünya devasa bir kaplumbağanın sırtında duran düz bir tabak gibidir’ demiş. Bilim insanı ise gülümseyerek: ‘Peki, ya kaplumbağa neyin üstünde duruyor?’ diye sormuş. Yaşlı kadın ise, ‘Sen çok akıllısın delikanlı, çok akıllı ama ondan aşağısı hep kaplumbağa zaten!’ demiş.”  

Ben de hangi saate baksam aklıma işte bu öykü geliyor. “Saatlerin hepsi birer kaplumbağa” diyorum ve kaplumbağalar dayanıklı kabuklarının