Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Kaan Aydos

Testis biyopsisinde sperm üretiminin normal olduğu görülürse azoosperminin kanal tıkanıklığına bağlı geliştiği düşünülür. Herhangi bir tıkanıklığa bağlı olmayan azoospermiler nonobstrüktif azoospermi ya da NOA olarak adlandırılır. Bunlarda sperm üretimi ya bir seviyede duraklamıştır ya da tamamen ortadan kalkmıştır. Sertoli cell only olarak rapor edilen bu son durumda sperm kök hücrelerinden hiç sperm hücresi gelişmez. Oysa maturasyon duraklaması ya da arresti olarak bilinen ve sperm üretiminin başladığı ancak belli bir seviyede durakladığı biyopsi sonucunda, tüp bebeğe geçebilme bakımından biraz daha umutlu olunabilir. Buradan da anlaşılacağı üzere testislerde sperm hücrelerinin hangi olgunluk aşamasında olduğunun bilinmesi bazı olgularda tedavi için yönlendirici olabilir.

Testiste sperm üretimi “spermatogonium” denilen kök hücrelerden kaynaklanır. Bunlar daha embriyo rahim içindeyken ortaya çıkmaya başlar ve bebek dünyaya gelirken de henüz yeni gelişmeye başlamış testis taslaklarının içine yerleşir.

İşin aslı, kışın soğuğunda biz titrerken, sıcaktan uzak kalan spermler bundan çok mutlu olmakta. Geçtiğimiz yıllarda İsrail’de Ben-Gurion Üniversitesinden bir grup bilim insanı mevsimlerin üreme fonksiyonları üzerine etkilerini araştıran bir çalışma yaptılar. Üç yıl süreyle 6455 sperm örneğinin incelendiği bu araştırmanın sonuçlarına göre gerçekten de kış ve baharın ilk aylarında sperm sayısının ve hareketinin, diğer mevsimlere göre daha yüksek olduğu ortaya çıktı. 11 bin 929 erkeğin 18 yıllık değerlerinin incelendiği Utah Üniversitesi kaynaklı bir başka çalışmada da benzer sonuçlar alındığı görülmekte. Sperm yoğunluğu ağustostan ekime doğru gidildikçe düşüp, havaların soğumasıyla birlikte artmakta. Aslında sonbahar aylarında doğum sayısında artış olması da bununla anlamlı bir uyum göstermekte. Pennsylvania Üniversitesi’nden bildirilen sonuçlara göre doğumların %17’si baharda görülürken, sonbaharda bu oran %29’a çıkmakta. Her ne kadar insanda bu konuda çok az sayıda

Her birimizin hücrelerinde 46 adet kromozom iplikçiği vardır. Bedenimizin şekillenmesi ve organlarımızın çalışması, işte bu iplikçikler üzerinde dizilmiş gen kalıpları sayesinde belirlenir. Testislerin çalışması ve sperm üretiminin kontrolü de bunlar arasında Y kromozomu olarak bilinen iplikçiğin görevidir. Y kromozomu erkeğe has olup, büyük bölümü kök hücreden olgun spermatozoaya kadar sperm hücrelerinin gelişiminden sorumludur. Şayet üzerindeki gen kalıplarında bir eksiklik olursa, sperm üretimi de o seviyede kesilir ve Y kromozomu delesyonu (eksikliği) dediğimiz durum ortaya çıkar. O nedenle de, azoospermik ya da sperm üretimi ciddi derecede bozulmuş erkeklerde kısırlık nedeni araştırılırken Y kromozomunun genetik incelemesi istenir.

Y kromozomu üzerindeki genler 3 bölüme ayrılır: AZFa, AZFb ve AZFc. Her birinde binlerce gen kalıbı vardır. Şayet azoosperminin nedeni bu ise, tahlil sonucu AZFa veya AZFb veya AZFc ya da bunların kombinasyonu şeklinde delesyon saptanmıştır şeklinde gelir. Bunlar arasında en şanslı olanı AZFc delesyonlu

Avrupa Üroloji Derneği EAU, sportif faaliyetlerin spermler üzerindeki etkilerini ve alınacak önlemler konusunda önerilerini içeren bir rehber yayınladı. Buna göre aşırı olmamak kaydıyla egzersizlerin seminal sıvıda inflamasyon markırlarını azalttığı ve neticede sperm değerlerini düzelterek gebelik oranlarını artırdığı görülmekte. Özellikle obez erkeklerde düzenli egzersiz yapılmasının, sperm sayı, hareket ve morfolojisinde anlamlı derecede olumlu etkiye sahip olduğu önerilmiştir. Zaten aşırı kilonun serum testosteron dengesini değiştirerek sperm üretimini bozduğu önceden beri bilinmekte.

Diğer yandan, bazı sportif faaliyetler kısırlık yönünden risk taşıyabilir. Bisikletin penil ereksiyonu zayıflattığı ve infertiliteye neden olabileceği gösterilmiştir. Ancak burada bahsedilen, düzenli şekilde uzun süreli ve yoğun bisiklet kullanan sporcular için geçerli. Çünkü bu sırada testislerin içinde bulunduğu skrotum kesesinin ısısındaki yükselme, sperm üretimini ve hareketini bozabilecektir. Ayrıca pedal çevirme sırasında testisler

MikroTESE yöntemi, testisteki seminifer tubüller dediğimiz çok ince kanalcıkların ameliyat mikroskobu altında incelenerek, içinde olgun sperm hücresi bulunan parçaların ayırt edilmesi ve çıkarılması esasına dayanır. Gerek çok az hasar yaratması gerekse yeterli sayıda sperm elde edilebilmesi bu tekniğin önemli avantajlarıdır. Altta yatan nedene bağlı olmak şartıyla, olguların yaklaşık yarısında yeterli sayıda sperm elde edilebilmekte. Ancak iş sadece sperm elde etmek değil, elde edilen spermlerin kaliteli olması da sonucu etkileyen önemli bir faktördür. TESE ile elde edilen spermler arasından gebelik şansı en fazla olanlarının nasıl seçileceği, bugün için üreme tıbbı ile ilgilenen bilim insanlarının yoğun olarak üzerinde çalıştıkları bir konudur.

Sperm kalitesini belirleyen en önemli iki parametre hareketli olması ve DNA içeriğinin sağlığıdır. Dolayısıyla tüp bebekte kullanılmak üzere spermin hazırlanmasında hedeflenen de, ileri hareketli ve DNA hasarı olmayanların seçilmesidir. Mikroenjeksiyon yani ICSI tekniği ile yapılan tüp bebek

Yukarıdan da anlaşılacağı üzere döllenmenin gerçekleşmesinde 2 önemli olay var; spermin güçlü hareket etmesi ve başındaki akrozom kesesinin açılması. Bunların her ikisi de enerji gerektirir. Spermin enerji kaynağı ise mitokondri dediğimiz organelidir. Mitokondri aynen bir pil gibi işlev görür ve yarattığı elektrik akımı sayesinde biraz önce bahsettiğimiz mekanizmaların düzgün çalışmasıyla kuyruk hareket eder, akrozom kesesi açılır.

Mitokondri bozuklukları nasıl anlaşılır?

Mitokondri bozuklukları kısırlık nedenleri arasında önemli bir yer tutar. Nasıl ki pili zayıflamış bir fener ışık saçamaz, mitokondrisi zayıflamış sperm de döllenme yapamaz. İyi de, mitokondrinin bozuk olduğunu nasıl anlayacağız? Önce sperm tahlilinde hareket oranlarına bakılır ve bir de sitoplazmik artık dediğimiz morfoloji bozukluğuna dikkat edilir. Mitokondri, sperm başının hemen arkasında 4-5 mikron boyundaki orta parça olarak bilinen kısmı kaplamakta olup, buranın da şeklinin bozuk olması bir diğer belirti olarak ele alınır. Ancak laboratuvarlarda hareket değerlendirmesi gayet başarıyla

Çalışmalardan elde edilen her sonuç, azoospermi tedavisi için yeni bir umut demektir. Biz de azoospermi etiyolojisini aydınlatmaya yönelik araştırmalarımızı yoğun şekilde sürdürmekteyiz. Bunlardan, geçtiğimiz sene Andrologia dergisinde yayınlanan bir çalışmamızda, testislerde sperm üretimine destek sağlayan yapılarda ortaya çıkan defektlerin bir kısmından sorumlu bazı genlerin varlığını gösterdik.   

Testiste sperm üretimi seminifer tubül dediğimiz çok ince kanalcıklar içerisinde gerçekleşir. Uç uca eklesek yaklaşık 250 metre uzunluğa erişen bu kanalcıklar içerisinde saate yaklaşık bir milyon civarında sperm üretimi yapılmaktadır. Kanalcıkların duvarında en dışta bazal membran adı verilen bir zar bulunur. Bu zarın üzerinde sperm hücrelerini doğuran kök hücreler dizilidir. Kök hücresinden çıkan sperm hücreleri olgunlaşırken de dış ortamdan zarar görmesin diye dört bir yanından koruma altına alınmıştır. Bu koruma ise Sertoli hücreleri adını verdiğimiz bir grup hücrenin kontrolü altında

Azoospermi tanısının kesinleşmesinin ardından, olayın nedenini açığa çıkaracak bir seri tahlil süreci başlar. İşte bunlardan biri de hormonların değerlendirilmesidir.  Hormonlar, testislerde sperm üretiminin ne durumda olduğunu ortaya çıkaracak en önemli yardımcımızdır. FSH, LH, testosteron ve estradiol ilk aşamada bakılacaklardır. Bazı durumlarda prolaktin ve tiroid hormonları da gerekebilir.

Sperm üretiminde bozulmanın göstergesi; FSH

FSH, beyinde hipofiz denilen küçük bir bezde yapılır ve kana karışarak testislere kadar ulaşır. Testiste sperm üretimini destekleyen en önemli hormon FSH’dır. O nedenle eksikliğinde sperm sayısında da ciddi düşme görülür. Aslında azoospermik bir erkekte FSH’nın normalin altında gelmesi, tedavi bakımından daha fazla umut vermeli. Çünkü eksik olanı yerine koyduğumuzda sperm üretimi de düzelebilir. Buna yönelik ağızdan alınacak ilaçlar ya da sistemik yoldan yapılacak enjeksiyonlar çoğu kez yüz güldürücü sonuç verir. 

Bunun tam tersine FSH hormonunun yükselmesi